దశమ స్కంధము - పూర్వ : గోపికల వేణునాథుని వర్ణన
- ఉపకరణాలు:
కానల నుండుచున్ సరసగాన వివేకవిహీనజాతలై
వీనుల నేఁడు కృష్ణముఖ వేణురవామృతధార సోఁకినన్
మేనులు మేఁతలున్ మఱచి మెత్తని చూడ్కి మృగీమృగావళుల్
మానిని! చూడవమ్మ; బహుమానము చేసెఁ గృతార్థచిత్తలై.
టీకా:
కానలన్ = అడవులలో; ఉండుచున్ = ఉంటు; సరస = నవరసభరితమైన {నవరసములు - 1శృంగారము 2హాస్యము 3కరుణము 4వీర్యము 5రౌద్రము 6భయానకము 7భీభత్సము 8అద్భుతము 9శాంతము, వీని సంఖ్య ఇతర సందర్భములలో హెచ్చుతగ్గులు కావచ్చు}; గాన = సంగీతపు; వివేక = తెలివి, ఙ్ఞానము; విహీన = లేనట్టి; జాతలు = పుట్టుకలు కలవి; ఐ = అయ్యి; వీనులన్ = చెవు లందు; నేడు = ఇవాళ; కృష్ణ = కృష్ణుని; ముఖ = మూలముగా; వేణు = మురళీ; రవ = నాదము అనెడి; అమృత = అమృతపు; ధారన్ = జల్లులు; సోకినన్ = తగులుటచేత; మేనులున్ = ఒళ్ళు; మేతలున్ = మేయుటలు; మఱచి = మరిచిపోయి; మెత్తని = మృదువైన; చూడ్కిన్ = చూపులతో; మృగీ = ఆడజంతువులు; మృగా = మగజంతువుల; ఆవళుల్ = సమూహములు; మానిని = స్త్రీ {మానిని - మంచిమానము కలామె, స్త్రీ}; చూడవు = చూడుము; అమ్మ = తల్లి; బహుమానము = గౌరవించుట; చేసెన్ = చేసినవి; కృతార్థ = ధన్యమైన; చిత్తులు = మనసులు కలవి; ఐ = అయ్యి.
భావము:
ఓ యమ్మా! మానవతీ! చూసావా. అడవిలో నివసించే ఈ పెంటి, పోతు జంతువులు అన్నీ సంగీత మాధుర్యం గ్రోలే జ్ఞానం బొత్తిగా లేనట్టివి అయినా; నేడు చిన్నికృష్ణుడు చిందిస్తున్న మురళీ గానాల సుధారసం చెవులలో పడగానే, ఒడలు మరచి; మేతలు విడిచి; సుతిమెత్తని చూపులతో; పరవశించిన మనసులతో; నందగోపుణ్ణి అభినందిస్తున్నాయి.