దశమ స్కంధము - పూర్వ : ధేనుకాసుర వధ
- ఉపకరణాలు:
పదవిక్షేపములన్ సవృక్షధరణీభాగంబు గంపింపఁగా
రదముల్ దీటుచుఁ గత్తిరించిన చెవుల్ రాజిల్ల వాలంబు భీ
తిదమై తూలఁగఁ గావరంబున సముద్దీపించి గోపాలకుల్
బెదరన్ రాముని ఱొమ్ముఁ దన్నె వెనుకై బీరంబు తోరంబుగన్.
టీకా:
పద = అడుగులు; విక్షేపములన్ = కదలికలచే; సవృక్ష = చెట్లతోపాటు; ధరణీ = భూ; భాగంబున్ = ప్రదేశము; కంపింపగాన్ = అదురుతుండగా; రదముల్ = దంతములు, పళ్ళు; దీటుచున్ = నూరుతు, కొరుకుచు; కత్తిరించిన = చలించెడి, చీలిన; చెవుల్ = చెవులు; రాజిల్లన్ = విరాజిల్లుతుండగా; వాలంబున్ = తోక; భీతిదము = భయంకరముగా; తూలగన్ = ఊగుతుండగా; కావరంబున్ = గర్వముతో, కొవ్వెక్కి; సమ = మిక్కిలి; ఉద్దీపించి = ప్రకాశించి; గోపాలకుల్ = యాదవులు; బెదరన్ = భయపడునట్లుగా; రాముని = బలరాముని; ఱొమ్మున్ = వక్షస్థలమున; తన్నెన్ = తన్నెను (వెనుక కాళ్ళతో); వెనుక = వెనుకు తిరిగినది; ఐ = అయ్యి; బీరంబు = శౌర్యము; తోరంబుగన్ = అతిశయించగా.
భావము:
భయంకరంగా విజృంభించి వస్తున్న ఆ రాక్షసుని కాలి తాకిడికి అక్కడ ఉన్న నేలంతా చెట్లతో సహా అదరిపోయింది. అతడు చలిస్తున్న చెవులతో, తోక భయంకరంగా ఊగుతుండగా, పళ్ళు పట పట కొరుకుతూ, కొవ్వెక్కి పరిగెత్తుకు వచ్చాడు. ఆ గోపబాలకులు అందరూ బెదరిపోయేటట్లు బలరాముని వక్షస్థలం మీద ఒక తన్ను తన్నాడు.