దశమ స్కంధము - పూర్వ : రుక్మి యనువాని భంగంబు
- ఉపకరణాలు:
ఇట్లు చంపక "బావా! ర" మ్మని చిఱునగవు నగుచు వానిం, బట్టి బంధించి, గడ్డంబును మీసంబునుం దలయును నొక కత్తివాతి యమ్మున రేవులువాఱఁ గొఱిగి విరూపిం జేసె; నంతట యదువీరులు పరసైన్యంబులం బాఱఁదోలి, తత్సమీపంబునకు వచ్చి; రప్పుడు హతప్రాణుండై కట్టుబడి యున్న రుక్మిం జూచి కరుణజేసి, కామపాలుండు వాని బంధంబులు విడిచి హరి డగ్గఱి యిట్లనియె.
టీకా:
ఇట్లు = ఈ విధముగ; చంపక = సంహరింపకుండ; బావా = బావా; రమ్ము = ఇటు రావలసినది; అని = అని పిలిచి; చిఱునగవు = చిరునవ్వు; నగుచున్ = నవ్వుతు; వానిన్ = అతనిని; పట్టి = పట్టుకొని; బంధించి = కట్టివేసి; గడ్డంబును = గడ్డము; మీసంబును = మీసము; తలయున్ = తలమీదిజుట్టు; ఒక = ఒక; కత్తివాతియమ్మునన్ = అర్ధచంద్రబాణముతో (ఆంధ్రవాచస్పతము) { కత్తివాతియమ్ము = కత్తివంటి; వాతి (పదునుగల) అమ్ము (బాణము), అర్ధచంద్రబాణముతో }; రేవులు = చారలు; పాఱన్ = ఏర్పడునట్లు; గొఱిగి = గీసి; విరూపిన్ = వికారరూపునిగా; చేసెన్ = చేసెను; అంతట = అటుపిమ్మట; యదు = యాదవ; వీరులు = యోధులు; పర = శత్రువుల; సైన్యంబులన్ = సేనలను; పాఱదోలి = తరిమి వేసి; తత్ = వారి; సమీపంబున = దగ్గర; కున్ = కు; వచ్చిరి = వచ్చిరి; అప్పుడు = అప్పుడు; హతప్రాయుండు = సగము చచ్చినవాడు; ఐ = అయ్యి; కట్టుబడి = బంధింపబడి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; రుక్మిన్ = రుక్మిని; చూచి = చూసి; కరుణజేసి = దయచూపి; కామపాలుండు = బలరాముడు; వాని = అతని; బంధంబులున్ = కట్టు; విడిచి = విప్పదీసి; హరిన్ = కృష్ణుని; డగ్గఱి = చేరి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:
ఇలా చంపడం మాని, శ్రీకృష్ణుడు వానిని “బావా! రా” అని పిలుస్తూ చిరునవ్వులు నవ్వుతు పట్టి బంధించాడు. ఓ అర్థచంద్రాకారబాణంతో అతని గడ్డం మీసాలు తలకట్టు చారలు చారలుగా గీసి వికృతరూపిని చేసాడు. అంతలో యాదవ సైన్యాలు శత్రువులను తరిమి వేసి అక్కడకి వచ్చాయి. అప్పుడు బలరాముడు బంధించబడి దీనావస్థలో ఉన్న రుక్మిని చూసి జాలిపడి విడిపించాడు. మాధవునితో ఇలా అన్నాడు.