దశమ స్కంధము - పూర్వ : కాలయవనుడు వెంటజనుట
- ఉపకరణాలు:
నభయ భయ విహీనుఁ డయ్యు భీతుని మాడ్కిఁ
గానఁబడును సర్వకాలరూపుఁ
డయ్యుఁ గాలచకితుఁడైన కైవడి వన
మాలి పఱచు వెఱపుమాలి యధిప!
టీకా:
సకల = సమస్తమైన; భూత = స్థావరజంగమజీవుల; వ్రాత = సమూహములకు; సంవాసుడు = ఉనికిపట్టయినవాడు; అయ్యును = అయినప్పటికి; వనములు = అడవులను; నగములున్ = కొండలను; వరుసన్ = క్రమముగా; దాటున్ = దాటును; లోకోన్నతుండును = లోకముకంటెఅధికుడు {లోకోన్నతుడు - అణోరణీయాన్ మహతో మహియాన్ (శ్రుతి) కనుక లోకముకంటె ఉన్నతుడు సూక్ష్ముడు, విష్ణువు}; లోకచక్షుడు = జగత్తంతనుచూచువాడు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి; మాటిమాటికి = అస్తమాను; నిక్కి = నిగిడి; మగిడి = వెనుదిరిగి; చూచున్ = చూస్తుండెను; పక్ష = స్వపక్షమువారు; విపక్ష = విపక్షమువారు వంటి; సంబంధ = సంబంధములు; శూన్యుండు = లేనివాడు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి; తనున్ = అతనిని; విపక్షుడు = శత్రువు; వెంటదగులన్ = వెంటపడగా; నిగుడున్ = పారిపోవును; విజయ = గెలుపు; అపజయ = ఓటములు వంటి; భావ = భావములు; విరహితుండ = లేనవాడు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి; తాన్ = అతను; అపజయంబునున్ = ఓటమి; చెందినట్లు = పొందినవిధముగ; తోచున్ = కనబడును; అభయ = భయములేకపోవుట.
భయ = భయము ఉండుట; విహీనుడు = లేనివాడు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి; భీతుని = బెదిరిపోయినవాని; మాడ్కిన్ = వలె; కానబడును = కనిపించును; సర్వకాల = సమస్తమైన కాలములు {సర్వకాలములు - నిమేషమాది మహాప్రళయాంతము వరకు కల సమస్తమైన కాలములు, సమస్తమైన కాలములు}; రూపుడు = తనరూపమే ఐనవాడు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి; కాలచకితుడు = కాలముచేత వెరచువాడు {కాలచకితుడు - కాల ప్రభావమున కలుగు మరణాదులకు భయపడువాడు, కాలముచేత వెరచువాడు}; ఐన = అయిన; కైవడిన్ = విధముగా; వనమాలి = కృష్ణుడు {వనమాలి - వనమాలలు ధరించువాడు, కృష్ణుడు}; పఱచున్ = పరుగెట్టును; వెఱపు = భయము; మాలి = లేనివాడయ్యి; అధిప = రాజా.
భావము:
ఓ పరీక్షన్నరేంద్రా! వనమాల ధరించేవాడైన ఆ శ్రీకృష్ణుడు, (యవనుడు తనను వెంటబడుతుంటే) బెఱుకు వీడి పరుగెడుతున్నాడు. నిఖిల భూతములలో నివసించు వాడు అయినా, అడవులు కొండలు వరుసగా దాటుతున్నాడు; లోకాలకే అధికుడు లోకాలకు కన్నువంటి వాడు అయినా, సారెసారెకూ నిక్కినిక్కి చూస్తున్నాడు; తన వారు పైవారు అన్న భేదం లేనివాడు అయినా, తాను ఓటమి చెందినట్లు గోచరిస్తున్నాడు; భయ నిర్భయాలు లేనివాడు అయినా, భయపడ్డవాని వలె కనిపిస్తున్నాడు; కాలస్వరూపుడు అయినా కాలానికి (కాలయవనుడు) కలతపడ్డవాడిలా కనపడుతున్నాడు.