పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

దశమ స్కంధము - పూర్వ : కుబ్జతో క్రీడించుట

  •  
  •  
  •  

10.1-1495-ఉ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

జాతియుఁ గాలముం గళయు త్వము దేశము భావచేష్టలున్
ధాతువుఁ బ్రాయముం గుణముఁ ద్దశయుం హృదయంబుఁ జూడ్కియుం
బ్రీతి విశేషముం దెలిసి పెక్కువిధంబులఁ దొయ్యలిన్ మనో
జా సుఖంబులం దనిపె శౌరి వధూహృదయాపహారియై.
^ ఉల్లేఖనము (ఆ) "స్త్రీల జాతాదులు" నకలు. . . లింకు తెరచి చూడగలరు

టీకా:

జాతియున్ = జాతిభేదమును {స్త్రీజాతులు - 1పద్మిని 2శంఖిణి 3చిత్తిని 4హస్తిని}; కాలమున్ = అనుకూలసమయము {సురతానుకూలకాలములు - జాతి (యామము) 1హస్తిని (మొదటి) 2శంఖిణి (రెండవ) 3చిత్తిని (మూడవ) 4పద్మిని (నాల్గవయామము, తెల్లవారగట్ల) మిక్కిలి అనుకూలము}; కళయున్ = కళాస్థానముల ఎరుక {కళాస్థానములు - బొటకనవేలు స్తనము చెక్కలి ముఖము ఆది కళాస్థానములు వాని శక్తి చంద్రకళలను అనుసరించును మరియొక విధముగ చతుషష్టి మన్మథ కళలు}; సత్వము = శక్తిసామర్థ్యలక్షణము {సత్వములు - 1దేవ 2మనుజ 3నాగ 4యక్ష 5గంధర్వ 6పిశాచ 7వాయస 8వానర 9గార్దభ 10కూర్మ 11పర్యటన సత్వములు}; దేశము = పుట్టినప్రదేశ ప్రభావము {దేశము - 1దేశీయ 2లాట 3ఆంధ్ర 4కోసలోత్తర 5పాటల మహారాష్ట్ర 6వంగ గౌళ 7కామరూప 8ఉత్కళ ఆది జన్మస్థానప్రత్యేకతలు}; భావచేష్టలున్ = స్వభావ లక్షణములను {భావభేదములు - 1శ్లధ 2ఘన 3పౌఢ 4బాల భావములు}; ధాతువు = ప్రకృతిభేదము {ధాతుభేదములు - 1వాత 2పైత్య 3శ్లేష్మ ప్రకృతులు}; ప్రాయమున్ = వయోప్రభావము {ప్రాయోపభేదములు - 1బాల (16సం. వరకు) 2యౌవన (30సం. వరకు) 3పౌఢ (40సం. వరకు) 4లోల (40సం. పైన) ఆయా ప్రాయోబేధమును అనుసరించి ఉపచారలక్షణములు ఉండును}; గుణమున్ = త్రిగుణప్రభావములు {త్రిగుణములు - 1సత్వగుణము 2రజోగుణము 3తమోగుణము}; తత్ = ఆయా; దశయున్ = అవస్థలు {దశవిధమన్మథావస్థలు - 1చూచుట 2తలచుట 3కోరుట 4కాచుట 5చిక్కిపోవుట 6అరుచిపుట్టుట 7సిగ్గువిడుచుట 8నడచుట 9మూర్చిల్లుట 10ప్రాణముపోవుట}; హృదయంబున్ = మనసు గతి; చూడ్కులున్ = చూచునట్టి రీతి; ప్రీతివిశేషమున్ = ప్రీతి భేదము {ప్రీతివిశేషములు - 1అభ్యాసయోగము 2అభిమానయోగము 3సంప్రత్యయోగము 4వైషయికము 5స్వభావసాత్వికము}; తెలిసి = అర్థముచేసికొని; పెక్కు = అనేకమైన; విధంబులన్ = విధములుగా; తొయ్యలిన్ = వనితను {తొయ్యలి - పురుషునికి సహచరి?, స్త్రీ}; మనోజాత = మన్మథ, రతి; సుఖంబులన్ = సుఖము లందు; తనిపెన్ = తృప్తిపరచెను; శౌరి = కృష్ణుడు; వధూ = ఇంతి; హృదయ = మనసును; అపహారి = దొంగిలించినవాడు; ఐ = అయ్యి.

భావము:

జాతి, కాలము, కళ, బలము, దేశము, భావము, చేష్ట, ధాతువు, ప్రాయము, గుణము, దశ, హృదయము, దృష్టి, సంతుష్టి ఇన్నిటిని ఎరిగి, మగువ మనసును దోచి, ఆ శూరుని మనుమడైన శ్రీకృష్ణుడు, అనేక విధముల మదవతి కుబ్జను మన్మథసౌఖ్యాలలో ఓలలాడించి తృప్తి పరచాడు.