దశమ స్కంధము - పూర్వ : ఉద్ధవుడు గోపికల నూరార్చుట
- ఉపకరణాలు:
గుణగణాకార మాత్మలోఁ గొమరుమిగుల
నిబిడ మాయానుభవమున నిత్యశుద్ధ
మాత్మవిజ్ఞానమయము నై యమరు గుణము
ప్రకృతికార్యమనోవృత్తిఁ బట్టి పొందు.
టీకా:
ఎల్ల = సర్వ; కార్యముల్ = కార్యముల; కున్ = కు; నేను = నేను; ప్రధాన = ముఖ్య; కారణము = హేతువును; కావునన్ = కనుక; మీ = మీ; కున్ = కు; రమణులారా = ఓ మగువలు {రమణులు - రమింపజేయువారు, స్త్రీలు}; కలుగదు = కలుగనేరదు; మత్ = నా యొక్క; వియోగము = ఎడబాటు; చర = జంగమ; అచర = స్థావర; రూపముల = జీవుల; లోన్ = అందును; మహాభూతములు = పంచమహాభూతములు {పంచమహాభూతములు (అంశము) - 1భూమి (చర్మము) 2జలము (రక్తము) 3అగ్ని (జఠరాగ్ని) 4వాయువు (ప్రాణాదులు) 5ఆకాశము (లోని అవకాశము)}; వసించు = ఉండెడి; కరణిన్ = విధముగ; ఉండుదు = ఉండెదను; సర్వ = సమస్తమునందును; గతుడను = ఉండువాడను; ఐ = అయ్యి; నేన్ = నేను; మనః = మనసుకి {మనస్సు - సంకల్పరూపమైనది}; ప్రాణ = ప్రాణమునకు {పంచప్రాణములు - 1ప్రాణము 2అపానము 3సమానము 4ఉదానము 5వ్యానము}; బుద్ధి = బుద్ధికి {బుద్ధి - నిశ్చయరూపమైనది}; గుణ = త్రిగుణములకు, ప్రకృతికి {త్రిగుణములు - సత్వరజోస్తమ గుణములు}; ఇంద్రియ = చతుర్దశేంద్రియములకు {చతుర్దశేంద్రియములు - పంచఙ్ఞానేంద్రియములు (5) పంచకర్మేంద్రియములు (5) అంతఃకరణచతుష్కము (4)}; ఆశ్రయుండను = ఆశ్రయమైనుండువాడను {ఆశ్రయము - పుట్టుట నిలుచుట వృద్ధి పొందుట క్షీణుంచుట నశించుటలకు ఆధారముగ ఉండుట}; ఆత్మ = జీవుల, నా; అందున్ = నుండి; ఆత్మ = జీవుల, నా; చేన్ = చేత; ఆత్మన్ = జీవులను, నన్నే; పుట్టింతున్ = జనింపజేసెదను; రక్షింతున్ = పోషించెదను; త్రుంతున్ = నశింపజేసెదను; హృషీక = పద్నాలుగింద్రియములు {చతుర్దశేంద్రియములు - పంచఙ్ఞానేంద్రియములు (5) పంచకర్మేంద్రియములు (5) అంతఃకరణచతుష్కము (4)}; భూత = పంచమహాభూతములు.
గుణ = గుణత్రయము; గణ = సమూహముల యొక్క; ఆకారము = రూపములలో, వృత్తులలో; కొమరుమిగులన్ = చక్కదనము అతిశయించ; నిబిడ = దట్టమైన; మాయా = ప్రకృతి; అనుభవమునన్ = అభ్యాసముచేత; నిత్య = నిత్యము {నిత్యశుద్ధము - నిత్యము (భూత భవిష్య వర్తమానములందు చెడనిది) శుద్ధము (పంచమలములైన ఆణవ కార్మిక మాయిక మాయేయ తిరోధానములు లేనిది)}; శుద్ధము = నిర్మలమునైనది; ఆత్మ = పరమాత్మ; విఙ్ఞానమయమున్ = అపరోక్షఙ్ఞానస్వరూపము; ఐ = అయ్యి; అమరు = ఉండెడి; గుణము = గుణము; ప్రకృతి = మాయ యొక్క; కార్య = కార్యమైన; మనః = అంతఃకరణ; వృత్తిన్ = వ్యాపారమును; పట్టి = అనుసరించి; పొందు = పొందును.
భావము:
“ఓ రమణీమణులారా! నేను సమస్త కార్యములకు ముఖ్యకారణమై ఉన్నాను. నా యెడబాటు మీకు కలుగదు స్థావరజంగమాత్మకము లైన సకల ప్రాణులలో పృథివ్యాపస్తేజోవాయ్వాకాశము లనే పంచ మహాభూతాలు ఉండే విధంగా; నేను మనస్సునకు, పంచప్రాణాలకు, బుద్ధికి, ఇంద్రియ వృత్తులైన శబ్ద స్పర్స రూప రస గంధాలకు, జ్ఞానకర్మేంద్రియాలకు, ఆధారభూతుడను అయి ఉన్నాను. నా యందే నా సంకల్ప మహిమతో నాలో సూక్ష్మరూపమున అణిగి యున్న చరాచర ప్రపంచాన్ని స్థూలరూపంతో సృజిస్తాను; రక్షిస్తాను; నశింపజేస్తాను. స్వరూపము చేత నిర్మలుడు జ్ఞానస్వరూపుడు అయిన జీవునకు ప్రపంచ స్వరూపం సత్త్వాదిగుణములు లేదా భూతేంద్రియ గుణాలతో కలుగుతున్నది మాయాకార్యము లైన జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తు లనే మనోవృత్తు లందు అతడు దేవమనుష్యాదిరూపాలతో తోచుచున్నాడు.