దశమ స్కంధము - పూర్వ : కంసుడు దుశ్శకునము ల్గనుట
- ఉపకరణాలు:
నడుగుజాడ దృష్టమౌట లే దయ్యెను
దరువులెల్ల హేమతరువు లగుచు
మెఱయుచుండెఁ గాలమృత్యువు డగ్గఱ
బుద్ధి యెల్లఁ గలఁగె భోజపతికి.
టీకా:
కర్ణ = చెవుల; రంధ్రములు = కన్నములు; చేన్ = చేతితో; కప్పినన్ = కప్పినచో; లోపలి = లోపలుండెడి; ప్రాణ = ప్రాణవాయు సంచారపు; ఘోషము = ధ్వని; వినబడక = వినిపించకుండగ; డిందెన్ = అణగిపోయెను; తోయ = నీళ్ళు; ఆదికముల = మున్నగువాని; అందున్ = లోకి; తొంగి = వంగి; చూచుచునుండన్ = చూస్తుంటే; తల = శిరస్సు; కానరాదు = కనబడకపోవుట; అయ్యెన్ = జరిగినది; తనువు = దేహము; మీదన్ = పైన; కరశాఖ = చేతివేలు; నాసిక = ముక్కు; అగ్రంబు = కొన; పైన్ = మీద; ఇడి = పెట్టి; చూడన్ = చూడగా; గ్రహ = గ్రహములు; తారకలు = నక్షత్రములు; రెంటన్ = రెండేసిగా; కానబడియెన్ = కనుపించెను; వెలుగునన్ = ఎండలో; నిలుచుండి = నిలబడి; వీక్షింపగా = చూడగా; మేని = దేహము యొక్క; నీడ = నీడ; సరంధ్రము = రంధ్రము కలది; ఐ = అయ్యి; నేలన్ = నేలపై, మట్టిలో; అడుగు = అడుగువేసిన; జాడ = ఆనమాలు.
దృష్టము = కనబడినది; ఔట = అగుట; లేదు = లేకపోవుట; అయ్యెనున్ = జరిగెను; తరువులు = చెట్లు; ఎల్లను = అన్ని; హేమ = బంగారపు; తరువులు = చెట్లు; అగుచున్ = ఔతున్నట్లు; మెఱయుచుండెన్ = ప్రకాశించుచుండెను; కాల = సమయము; మృత్యువు = చనిపోవుటకు; డగ్గఱన్ = సమీపించగా; బుద్ధి = మనసు; ఎల్లన్ = అంత; కలగెన్ = కలతచెందెను; భోజపతి = కంసున; కిన్ = కు.
భావము:
భోజరాజు కంసుడికి చేతులతో చెవిరంధ్రాలను మూసుకుంటే తన లోపలి ప్రాణవాయువు శబ్దం వినపడకుండా పోయింది. నీటిలోకానీ అద్దములోకానీ తొంగిచూస్తే శరీరము మీద శిరస్సు కన్పించడం లేదు. వ్రేలు ముక్కుకొనను ఉంచి చూస్తే సూర్యుడు మొదలైన గ్రహాలు అశ్విని మున్నగు నక్షత్రాలు ఒక్కక్కటీ రెండు రెండుగా కనిపించసాగాయి. వెలుతురులో నిలబడి చూస్తే తన దేహం నీడలో ఖాళీలు కనబడసాగాయి. నేల మీద తన అడుగుల గుర్తులు కనబడటం లేదు. చెట్లన్నీ బంగారు వన్నెతో భాసించాయి. కాలమృత్యువు సమీపించి అతని బుద్ధి కలత చెందింది.