దశమ స్కంధము - పూర్వ : గోపికలు కృష్ణుని వెదకుట
- ఉపకరణాలు:
మానినీమన్మథు మాధవుఁ గానరే-
సలలితోదార వత్సకములార!
సలలితోదార వత్సక వైరిఁ గానరే-
సుందరోన్నత లతార్జునములార!
సుందరోన్నతలతార్జునభంజుఁ గానరే-
ఘనతర లసదశోకంబులార!
ఘనతర లసదశోకస్ఫూర్తిఁ గానరే-
నవ్య రుచిరకాంచనంబులార!
- ఉపకరణాలు:
నవ్య రుచిర కాంచన కిరీటుఁ గానరే
గహనపదవిఁ గురవకంబులార!
గహనపదవి గురవక నివాసిఁ గానరే
గణికలార! చారుగణికలార!
టీకా:
మానినీ = స్త్రీలకు; మన్మథున్ = మోహముపుట్టించువాడు {మన్మథుడు - మనసును కలత పెట్టువాడు, రతీదేవి భర్త}; మాధవున్ = మాధవుని {మా (లక్ష్మీదేవి) యొక్క భర్త}; సలలిత = మిక్కిలి మనోజ్ఞమైన; ఉదార = ఉన్నతమైన; వత్సకములారా = ఓ కొడిసె చెట్టులు; సలలిత = మిక్కిలిమనోజ్ఞమైన; ఉదార = మనసుగల; వత్సక = వత్సకాసురునికి; వైరిన్ = శత్రును; కానరే = చూసితిరా; సుందర = అందమైన; ఉన్నత = ఎత్తైన; లతా = తీగలతో కూడి యున్న; అర్జనములారా = ఓ మద్దిచెట్లు; సుందర = అందమైన; ఉన్నత = ఎత్తైన; లత = లతలతో కూడి యున్న; అర్జువ = మద్దిచెట్లను; భంజున్ = పడగొట్టినవానిని; కానరే = చూడలేదా; ఘనతర = మిక్కిలి ఉన్నతమైనవి {ఘనము - ఘనతరము - ఘనతమము}; లసత్ = చక్కటి; అశోకంబులారా = ఓ అశోకవృక్షములు; ఘనతర = మిక్కిలి {ఘనము - ఘనతరము - ఘనతమము}; లసత్ = ప్రకాశించునట్టి; అశోక = అధికానందమును; స్ఫూర్తిన్ = తోపించువాడైన; నవ్య = ఓ తాజా; రుచిర = కాంతులు గల; కాంచనంబులరా = సంపెంగ వృక్షములారా;
నవ్య = సరికొత్త; రుచిర = కాంతివంతమైన; కాంచన = బంగారపు; కిరీటున్ = కిరీటము కలవానిని; కానరే = చూసితిరా; గహన = అడవి; పదవిన్ = మార్గమున; కురవకంబులారా = ఓ ఎఱ్ఱగోరింట చెట్లులారా; గహన = అడవి; పదవిన్ = ప్రదేశము లందు; కురవక = ఎఱ్ఱగోరింట చెట్లకింద; నివాసిన్ = ఉండువానిని; కానరే = చూసితిరా; గణికలారా = ఓ అడవిమెల్లలారా; చారు = ఓ అందమైన; గణికలారా = ఆడ ఏనుగులు.
భావము:
మనోహరములు, ఉన్నతములు యైన కొడిసె చెట్లులార! మానవంతులైన మహిళల మనసులను మథించే మన్మథుడైన లక్ష్మీపతిని చూసారా? చిక్కనైన లతలు అల్లుకున్న చక్కటి పొడవైన మద్దివృక్షములార! మనోజ్ఞమైన రూపువాడు, ఉదారుడు, వత్సాసురుని వధించిన వాడు అయిన అచ్యుతుని కన్నారా? మిక్కిలి యెత్తైన చక్కటి అశోకతరువులార! చిక్కనైన లతలు అల్లుకున్న చక్కటి పొడవైన మద్దివృక్షములను పడగొట్టిన పద్మాక్షుని పరికించారా? తాజాగా నున్న చక్కదనాల సంపెంగలలారా! దుఃఖరహితుడై వెలయుచున్న తోయజాక్షుని పరికించారా? ఎఱ్ఱగోరింటలార! ఈ వనంమధ్యలో సరికొత్త బంగారు కిరీటము గల శౌరిని కాని కనుగొన్నారా? ఓ అందమైన అడవిమల్లెలలార! బృందావన మందలి ఎఱ్ఱగోరింట పొదలలో సంచరించే హరిని అవలోకించారా?