పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

దశమ స్కంధము - పూర్వ : బ్రహ్మాదుల స్తుతి

  •  
  •  
  •  

10.1-88-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అ య్యవసరంబున ననుచరసమేతులైన దేవతలును, నారదాది మునులునుం గూడ నడువ నలువయును, ముక్కంటియు నక్కడకు వచ్చి దేవకీదేవి గర్భంబున నర్భకుండై యున్న పురుషోత్తము నిట్లని స్తుతియించిరి.

టీకా:

ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయము నందు; అనుచర = పరివారముతో; సమేతులు = కూడినవారు; ఐనన్ = అయినట్టి; దేవతలునున్ = దేవతలు; నారద = నారదుడు; ఆది = మున్నగు; మునులునున్ = ఋషులు; కూడనడువ = వెంటరాగా; నలువయునున్ = చతుర్ముఖబ్రహ్మ {నలువ - నలు (నాలుగు, 4) వ (ముఖముల వాడు), బ్రహ్మ}; ముక్కంటియున్ = పరమశివుడు {ముక్కంటి - మూడు కన్నులు కలవాడు, శివుడు}; అక్కడ = ఆ స్థలమున; కున్ = కు; వచ్చి = వచ్చి; దేవకీ = దేవకి అనెడి; దేవి = ఉత్తమురాలి; గర్భంబునన్ = కడుపులో ఉన్న; అర్భకుండు = పిల్లవాడు; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; పురుషోత్తమునిన్ = విష్ణుమూర్తిని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అని = అని; స్తుతియించిరి = కీర్తించిరి.

భావము:

మధురలో పరిస్థితి ఇలా ఉండగా బ్రహ్మదేవుడు, పరమ శివుడు అనుచరులు, దేవతలు, నారదాది మునులు వెంటరాగా దేవకీదేవి బంధింపబడి ఉన్న కారాగారం దగ్గరకు వచ్చారు. ఆమె గర్భంలో శిశువుగా ఉన్న పురుషోత్తముడైన విష్ణువును ఈవిధంగా స్తోత్రం చేసారు.

10.1-89-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

"త్యవ్రతుని నిత్యసంప్రాప్త సాధనుఁ-
గాలత్రయమునందు లుగువాని
భూతంబు లైదును బుట్టుచోటగు వాని-
నైదుభూతంబులం మరువాని
నైదుభూతంబులు డఁగిన పిమ్మట-
రఁగువానిని సత్యభాషణంబు
మదర్శనంబును రిపెడువానిని-
ని న్నాశ్రయింతుము; నీ యధీన

10.1-89.1-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మాయచేత నెఱుకమాలిన వారలు
పెక్కుగతుల నిన్నుఁ బేరుకొందు;
రెఱుగనేర్చు విబుధు లేకచిత్తంబున
నిఖిలమూర్తు లెల్ల నీవ యండ్రు.

టీకా:

సత్య = సత్యమును; వ్రతుని = నడపుటే దీక్షగా గలవానిని; నిత్య = శాశ్వతమైన మోక్షమును; సంప్రాప్త = పొందుటకు; సాధనున్ = ఉపకరణమైనవానిని; కాలత్రయమున్ = త్రికాలముల {త్రికాలములు -1భూత 2భవిష్యత్ 3వర్తమానకాలములు}; అందున్ = లోను; కలుగు = ఉండెడి; వానిన్ = అతనిని; భూతంబులైదును = పంచమహాభూతములు {పంచభూతములు - 1భూమి 2నీరు 3నిప్పు 4గాలి 5ఆకాశము}; పుట్టు = ఉత్పత్తి అయ్యెడి; చోటు = స్థానము; అగు = అయిన; వానిన్ = అతనిని; ఐదుభూతములు = పంచభూతముల; అందున్ = లోను; అమరు = ఉండెడి; వానిన్ = అతనిని; ఐదుభూతములున్ = పంచభూతములు; అడగినన్ = అణగిపోయిన; పిమ్మటన్ = తరువాతకూడ; పరగు = ఉండు; వానినిన్ = అతనిని; సత్య = నిజమునే; భాషణంబు = చెప్పుట; సమదర్శనంబును = సమదృష్టి; జరిపెడు = నడపెడు; వానినిన్ = అతనిని; నిన్నున్ = నిన్ను; ఆశ్రయింతుము = శరణుజొత్తుము; నీ = నీకు; అధీన = లోబడి యున్న.
మాయ = మాయాశక్తి; చేతన్ = వలన; ఎఱుకమాలిన = నష్టఙ్ఞానులైన; వారలు = వారు; పెక్కు = అనేకమైన; గతులన్ = విధములుగ; నిన్నున్ = నిన్ను; పేరుకొందురు = చెప్పుతుంటారు; ఎఱుక = ఙ్ఞానము; నేర్చు = సంపాదించిన; విబుధులు = ఙ్ఞానులు; ఏక = ఏకాగ్రతగల; చిత్తంబునన్ = మనసునందు; నిఖిల = సమస్తమైన; మూర్తులన్ = రూపములను; ఎల్లన్ = అన్నిటిని; నీవ = నీవే; అండ్రు = అంటారు.

భావము:

“మహానుభావా! నీవు సత్యమే వ్రతంగా కలవాడవు; నిత్యత్వం అనే యోగసిద్ధి ప్రాప్తించడానికి నీవే ఆధారం; జరిగినది జరుగుతున్నది జరుగబోయేది అయిన కాలములలో నీవు ఉంటూ ఉంటావు; భూమి, నీరు, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశం అనే అయిదు భూతాలూ నీయందే జన్మిస్తున్నాయి; అ ఐదు భూతాలలోనూ నీవే నిండి ఉన్నావు; పంచభూతాలూ ప్రళయంలో అణిగి పోయిన తర్వాత కూడా నీవు ఉంటూ ఉంటావు; సృష్టిలో ఉన్న సత్యమనేదే నీవాక్కు; అన్నిటిని సమానంగా చూడడం అనేది నీవే నిర్వహిస్తూంటావు; అటువంటి నీవే దిక్కని నిన్ను ఆశ్రయిస్తున్నాము; మాయ అనేది నీ అధీనంలో ఉంటుంది; ఆమాయచేత జ్ఞానం కప్పబడి అజ్ఞానం ఆవరించినవారు నీయందు భేదభావం వహించి ఉంటారు; కాని జ్ఞానులైన పండితులు మాత్రం ఒకే మనస్సుతో అలోచించి ఈ సమస్తమైన రూపములు నీవే అంటారు.

10.1-90-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అదియునుం గాక.

టీకా:

అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండగ.

భావము:

అంతే కాకుండా

10.1-91-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ప్రకృతి యొక్కటి పాదు; లములు సుఖదుఃఖ-
ములు రెండు; గుణములు మూఁడు వేళ్ళు;
గు రసంబులు నాల్గు ర్మార్థ ముఖరంబు-
లెఱిగెడి విధములై దింద్రియంబు;
లాఱు స్వభావంబు లా శోక మోహాదు-
లూర్ములు; ధాతువులొక్క యేడు;
పైపొరలెనిమిది ప్రంగలు; భూతంబు-
లైదు బుద్ధియు మనోహంకృతులును;

10.1-91.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

రంధ్రములు తొమ్మిదియుఁ గోటములు; ప్రాణ
త్త్రదశకంబు; జీవేశ క్షియుగముఁ
లుగు సంసారవృక్షంబు లుగఁ జేయఁ
గావ నడఁగింప రాజ వొక్కరుఁడ వీవ.

టీకా:

ప్రకృతి = ప్రకృతి; ఒక్కటి = ఒకానొకటి; పాదు = చెట్టు; ఫలములు = పండ్లు; సుఖ = సుఖములు; దుఃఖములున్ = దుఃఖములు అనెడివి; రెండు = రెండు (2); గుణములు = త్రిగుణములు {త్రిగుణములు - సత్త్వరజస్తమోగుణములు మూడు}; మూడున్ = మూడు (3); వేళ్ళు = మూలములు; తగు = తగినవి; రసంబులు = రుచులు; నాల్గున్ = నాలుగు (4) {రుచులు నాలుగు – తీపి, పులుపు, కారము, చేదు.}; ధర్మ = ధర్మము; అర్థ = అర్థము; ముఖరంబులు = మున్నగునవి; ఎఱింగెడి = విషయములను తెలుసుకొనెడి; విధములు = రకములు; ఐదింద్రియములు = జ్ఞానేంద్రియములు {పంచజ్ఞానేంద్రియములు - 1కన్ను 2ముక్కు 3నాలుక 4చెవి 5చర్మము}; ఆఱు = ఆరు (6); స్వభావంబులన్ = స్వభావములు; ఆ = ఆ; శోక = శోకము {షడూర్ముల - 1ఆశస 2పిపాస 3శోక 4మోహ 5జరా 6మరణములు}; మోహ = మోహము; ఆదులున్ = మున్నగుని; ఊర్ములు = వంకరలు; ధాతువులు = సప్తధాతులు {సప్తధాతువులు - 1త్వక్ (చర్మము) 2మాంస (మాంసము) 3రుధిర (రక్తము) 4మేధో (మెదడు) 5మజ్జ (మూలుగ) 6అస్థి (ఎముకలు) 7శుక్లములు (వీర్యము)}; ఒక్క = ఒకానొక; ఏడు = ఏడు (7); పైపొరలు = పైపొరలు; ఎనిమిది = ఎనిమిదైనవి (8) {అష్టావరణలు - 1. పృథివి, 2. అప్పు, 3, తేజము, 4. వాయువు, 5. ఆకాశము, 6, అహంకారము, 7. మహత్తత్వము, 8. ప్రకృతి.}; ప్రంగలు = కొమ్మలు; భూతంబులు = పంచభూతముల; ఐదున్ = అయిదు(5); బుద్ధియు = బుద్ధి; మనస్ = మనస్సు; అహంకృతులును = అహంకారములు.
రంధ్రములుతొమ్మిదియున్ = నవరంధ్రములు {నవరంధ్రములు - కళ్ళు రెండు (2) ముక్కురంధ్రములు (2) నోరు (1) చెవులు (2) రహస్యావయవము (1) గుదము(1)}; కోటఱములు = చెట్టు తొఱ్ఱలు; ప్రాణ = దశప్రాణములు {ప్రాణదశకములు - 1ప్రాణము 2అపానము 3వ్యాన 4ఉదాన 5సమాన 6నాగ 7కూర్మ 8కృకర 9దేవదత్త 10ధనంజయములు}; పత్ర = ఆకులు; దశకంబున్ = పది (10); జీవ = జీవాత్మ; ఈశ = పరమాత్మ అనెడి; పక్షి = పక్షుల; యుగమున్ = జంట; కలుగున్ = కలిగుండును; సంసార = సంసారము అనెడి; వృక్షంబున్ = వృక్షమునకు; కలుగజేయ = సృష్ఠి; కావ = స్థితి; అడగింప = లయములుకలిగించుటకు; రాజవు = ప్రభువువు; ఒక్కరుండవు = ఒకడివే; ఈవ = నీవే.

భావము:

జీవులందరికీ ఈశ్వరుడవు నీవు. ఈ సృష్టిలో సంసారం అనే వృక్షం ఒకటుంది. 1) దానికి ప్రకృతి పాదు. 2) సుఖదుఃఖాలనేవి రెండూ ఫలాలు. 3) సత్త్వరజస్తమస్సు అనే గుణాలు మూడూ దానికి వేళ్ళు. 4) ధర్మమూ, అర్థమూ, కామమూ, మోక్షమూ అనే నాలుగు పురుషార్ధాలూ రసాలు. 5) దానికి శబ్దం, స్పర్శం, రూపం, రుచి, వాసన అనే ఐదూ ఇంద్రియాలు గ్రహించే విధానాలు. 6) కామ, క్రోధ, లోభ, మోహ, మద, మాత్సర్యములు అనే ఆరూ స్వభావాలూ 7) ఆరు ఊర్ములు ఆకలి, దప్పిక, శోకమూ, మోహమూ, ముసలితనమూ, మరణమూ అనేవి. 8) రసం, రక్తం, మాంసం, మేధస్సు, అస్థి, మజ్జ, శుక్రము అనే ఏడు ధాతువులూ ఆ వృక్షానికి గల ఏడు పొరలు అయి ఉంటాయి. ఇంత తెలిసి తొట్రుపాటు పడడమెందుకు. 9) పంచభూతాలు, బుధ్ది, మనస్సు, అహంకారం అనే ఎనిమిది ఆ వృక్షానికి కొమ్మలు. 10) కన్నులు, చెవులు, ముక్కుపుటాలు, నోరు, మల మూత్రాద్వారాలు అనే తొమ్మిదీ ఆ వృక్షానికి గల తొమ్మిది రంధ్రాలు. 11) ప్రాణమూ, అపానమూ, వ్యానమూ, ఉదానమూ, సమానమూ అనే పంచప్రాణాలూ నాగమూ, కూర్మమూ, కృకరమూ, దేవదత్తము, ధనంజయం అనే ఐదు ఉపప్రాణాలు మొత్తం పది ప్రాణాలు అనే ఆకులు ధరించి ఉంటుంది ఆ సంసార వృక్షం. 12) జీవుడు ఈశ్వరుడు అనే రెండు పక్షులు ఆవృక్షంపై నివసిస్తుంటాయి. ఇటువంటి అద్భుతమైన సంసార వృక్షాన్ని పుట్టించడానికి రక్షించడానికీ మళ్లీ లయం చేయడానికీ ప్రభువా! నీవు ఒక్కడివే

10.1-92-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నీదెసఁ దమచిత్తము లిడి
యే దెసలకుఁ బోక గడతు రెఱుక గలుగువా;
రా దూడయడుగు క్రియ నీ
పాదం బను నావకతన వసాగరమున్.

టీకా:

నీ = నీ; దెసన్ = అందే; తమ = వారి యొక్క; చిత్తములు = మనస్సులను; ఇడి = నిలిపి; ఏ = ఏ ఇతరమైన; దెసలు = మార్గముల; కున్ = కు; పోక = వెళ్ళకుండగ; గడతురు = జీవితము గడిపెదరు; ఎఱుక = బ్రహ్మఙ్ఞానము; కలుగు = ఉన్న; వారు = వారు; ఆ = ఆ; దూడ = ఆవుదూడ యొక్క; అడుగు = అడుగును; క్రియన్ = వలె; నీ = నీ యొక్క; పాదంబు = పాదములు; అను = అనెడి; నావ = తెప్ప; కతన = కారణముచేత; భవ = సంసారము అనెడి; సాగరమున్ = సముద్రమును.

భావము:

పరమ జ్ఞానులు తమ మనస్సును ఏవైపునకూ పోనీయకుండా నీయందే నిలుపుతారు. అందువలన వారు నీపాదమనే తెప్ప ఆధారంతో భయంకరమైన సంసార మహాసముద్రాన్ని దాటతారు. అది కూడా ఆవుదూడ అడుగును దాటినంత తేలికగా దాటగలుగుతారు.

10.1-93-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మంచివారి కెల్ల మంగళ ప్రద లయ్యుఁ
ల్లరులకు మేలుగాని యట్టి
నువు లెన్నియైనఁ దాల్చి లోకములకు
సేమ మెల్లప్రొద్దు జేయు దీవు.

టీకా:

మంచివారి = సజ్జనుల; కిన్ = కి; ఎల్లన్ = అందరకు; మంగళ = శుభ; ప్రదలు = కలిగించెడివి; అయ్యున్ = ఐనను; కల్లరులు = దుష్టుల; కున్ = కు; మేలు = శుభకరములు; కాని = కాని; అట్టి = అటువంటి; తనువులు = జన్మములు; ఎన్ని = ఎన్ని; ఐనన్ = ఐనను; తాల్చి = ధరించి; లోకముల్ = భువనముల; కున్ = కు; సేమమున్ = క్షేమములు; ఎల్లన్ = సర్వ; ప్రొద్దున్ = కాలము లందును; చేయుదువు = చేసెదవు; ఈవు = నీవు.

భావము:

నీవు నిత్యమూ ఎన్ని శరీరాలలో అయినా అవతరిస్తావు. అలా అసంఖ్యాకమైన అవతారాలు ధరిస్తూ లోకాలకు క్షేమం కలుగజేస్తూ ఉంటావు. ఆయా శరీరాలతో నీవు మంచివారికి అందరికి శుభములు చేకూరుస్తూ; దుష్టులకు శిక్షలు విధిస్తూ ఉంటావు.

10.1-94-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఱిఁగినవారల మనుచును
గొమాలిన యెఱుక లెఱిఁగి కొందఱు నీ పే
రెఱిగియు దలఁపగ నొల్లరు
తు రధోగతుల జాడఁ ద్మదళాక్షా!

టీకా:

ఎఱిగిన = తత్త్వము తెలిసిన; వారలము = వారము; అనుచున్ = అనుచు; కొఱమాలిన = పనికిమాలిన; ఎఱుకలు = ఙ్ఞానములు; ఎఱిగి = తెలిసికొని; కొందఱు = కొంతమంది; నీ = నీ యొక్క; పేరు = గొప్పదనము, నామము; ఎఱిగియున్ = తెలిసినప్పటికిని; తలపగన్ = మననము చేయుటకు; ఒల్లరు = అంగీకరింపరు; పఱతురు = పడిపోయెదరు; అథోగతుల = నీచ జన్మముల; జాడన్ = మార్గము నందు; పద్మదళాక్ష = విష్ణుమూర్తి {పద్మదళాక్షుడు - తామర రేకుల వంటి కన్నులు కలవాడు, విష్ణువు}.

భావము:

హరీ! కొందరు జ్ఞానులము అనుకుంటూ దుష్టులై పనికిమాలిన తెలివి తేటలతో నీ నామసంకీర్తన చేయరు. నీ నామసంకీర్తనం నిజంగా జ్ఞానులైన వారిని రక్షిస్తుంది అని తెలిసినా నీ నామం మననం చేయకుండా పోయి పోయి అధోగతుల పాలవుతారు.

10.1-95-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నీ వారై నీ దెసఁ దమ
భావంబులు నిలిపి ఘనులు యవిరహితులై
యే విఘ్నంబులఁ జెందక
నీ ఱలెడి మేటిచోట నెగడుదు రీశా!

టీకా:

నీ = నీకు చెందిన; వారు = వారు; ఐ = అయ్యి; నీ = నీ; దెసన్ = అందు; తమ = వారి యొక్క; భావంబులున్ = ధ్యానములు; నిలిపి = చేర్చి; ఘనులు = గొప్పవారు; భయ = భయములు; విరహితుల్ = లేనివారు; ఐ = అయ్యి; ఏ = ఎట్టి; విఘ్నంబులన్ = ఆటంకములను; చెందక = లెక్కించక; నీవు = నీవు; అరలెడి = వ్యాపించి ఉండెడి; మేటి = గొప్ప; చోటన్ = స్థానము నందు; నెగడుదురు = అతిశయించెదరు; ఈశా = నారాయణా {ఈశుడు - సృష్టి స్థితి లయములు చేయగల ప్రభువు, విష్ణుమూర్తి}.

భావము:

నిజంగా గొప్పవారైనవారు తమ సొంతం అంటూ ఏమీలేకుండా నీ వారుగా ఉంటారు. నీ యందే తమ భావాలను నిలిపి ఉంచడం వలన భయం అనేది వారికి ఉండదు. నీ యందు హృదయాలు నిలిపి ఉంచడం వలన విఘ్నాలేవీ వారిని చేరవు. నీవు ఎక్కడ ఉంటావో ఆదివ్యలోకంలోనే వారు నివసిస్తారు.

10.1-96-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నిను నాలుగాశ్రమంబుల
ములు సేవింప నఖిల గముల సత్త్వం
బును శుద్ధంబును శ్రేయం
బును నగు గాత్రంబు నీవు పొందుదువు హరీ!

టీకా:

నినున్ = నిన్ను; నాలుగాశ్రమంబుల = చతురాశ్రమముల {చతురాశ్రమములు - 1బ్రహ్మచర్యము 2గార్హపత్యము 3వానప్రస్థము 4సన్యాసము అనెడి నాలుగు ఆశ్రమములు}; జనములున్ = ప్రజలును; సేవింపన్ = కొలచుచుండగా; అఖిల = సమస్తమైన; జగముల = లోకాలకు; సత్త్వంబును = సత్వగుణములు కలది; శుద్ధంబును = స్వచ్ఛమైనది; శ్రేయంబున్ = మోక్షమును; అగు = కలిగించెడిది ఐన; గాత్రంబున్ = దేహమును; నీవున్ = నీవే అయ్యి (కైవల్యము); పొందుదువు = పొందెదవు; హరీ = విష్ణుమూర్తి.

భావము:

బ్రహ్మచారులు గృహస్థులు వానప్రస్థులు సన్యాసులు అనే నాలుగు ఆశ్రమాల ప్రజలూ నిన్ను సేవిస్తూ ఉంటారు. అన్ని లోకాలలోనూ సత్త్వమయమైనది, పరిశుద్ధమైనదీ, క్షేమము చేకూర్చేది అయిన దేహాన్ని నీవు పొందుతుంటావు.

10.1-97-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

లినాక్ష! సత్త్వగుణంబు నీ గాత్రంబు-
గాదేని విజ్ఞానలిత మగుచు
జ్ఞానభేదకం గు టెట్లు? గుణముల-
యందును వెలుఁగ నీ నుమతింపఁ
డుదువు; సత్త్వరూపంబు సేవింపంగ-
సాక్షాత్కరింతువు సాక్షి వగుచు
వాఙ్మనసముల కవ్వలిదైన మార్గంబు-
లుగు; నీ గుణజన్మర్మరహిత

10.1-97.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మైన రూపును బేరు నత్యనఘబుద్ధు
లెఱుగుదురు; నిన్నుఁ గొల్వ నూహించుకొనుచు
వినుచుఁ దలచుచుఁ బొగడుచు వెలయువాఁడు
వము నొందఁడు నీ పాద క్తుఁడగును.

టీకా:

నలినాక్ష = హరి {నలినాక్షుడు - నలినము (పద్మముల) వంటి అక్షి (కన్నులు కలవాడు), విష్ణువు}; సత్త్వగుణంబు = సత్వగుణము; నీ = నీ యొక్క; గాత్రంబున్ = దేహము; కాదేని = అలాకానిచో; విఙ్ఞాన = పరబ్రహ్మఙ్ఞానము; కలితము = కూడినది; అగుచున్ = అగుచు; అఙ్ఞాన = అఙ్ఞానమును; భేదనంబు = పోగొట్టునది; అగుట = అగుట; ఎట్లు = ఎలా వీలగును; గుణముల = త్రిగుణముల; అందునున్ = లోను; వెలుగన్ = ప్రకాశించుచుండుటకు; నీవు = నీవు; అనుమతింపబడుదువు = అంగీకరించెదవు; సత్త్వరూపంబున్ = సత్వగుణరూపమును; సేవింపంగన్ = కొలువగా; సాక్షాత్కరింతువు = దర్శనమిచ్చెదవు; సాక్షివి = ప్రత్యక్షసాక్షివి; అగుచున్ = అగుచు; వాక్ = మాటలకు; మనసముల = మనసుల; కున్ = కు; అవ్వలన్ = అతీతమైనది; ఐన = అయినట్టి; మార్గంబున్ = మార్గము; కలుగున్ = దొరుకును; నీ = నీ యొక్క; గుణ = గుణములు; జన్మ = పునర్జన్మలు; కర్మ = కర్మవాసనలును; రహితము = లేనట్టిది; ఐన = అయిన.
రూపునున్ = స్వరూపమును; పేరును = నామమును; అతి = మిక్కిలి; అనఘ = పుణ్యవంతమైన; బుద్ధులు = ఙ్ఞానులు; ఎఱుగుదురు = తెలిసికొందురు; నిన్నున్ = నిన్ను; కొల్వన్ = సేవించుటను; ఊహించుకొనుచున్ = భావించుచు; వినుచున్ = ఆలకించుచు; తలచుచున్ = ధ్యానముచేయుచు; పొగడుచున్ = కీర్తించుచు; వెలయు = ప్రకాశించెడి; వాడు = అతను; భవమున్ = పునర్జన్మమును; ఒందడు = పొందడు; నీ = నీ యొక్క; పాద = పాదములను; భక్తుడు = కొలచువాడు; అగున్ = అగును.

భావము:

పద్మదళములవంటి కన్నులుగల శ్రీమన్నారాయణా! సత్త్వగుణమే నీ శరీరంగా రూపుదిద్దుకుంది. కాకపోతే విజ్ఞానంతో నిండి వుండి, నీ శరీరం అజ్ఞానాన్ని భేదించడం ఎలా సాధ్యము? గుణములలో కూడా వెలుగుతూ ఉన్నవాడిగా నీవు పరిగణింపబడుతూ ఉన్నావు. అలాకాకుండా నీ సత్త్వరూపాన్నే సేవిస్తే సాక్షాత్కరిస్తావు అటువంటప్పుడు నీవు గుణములకు అంటక కేవలము సాక్షివిగా ఉంటావు. వాక్కుకు మనసుకు అతీతంగా ఉంటుంది నీమార్గం. గుణములకు కర్మలకు అతీతమైన నీరూపాన్ని పుణ్యాత్ములైన వివేకవంతులు గ్రహిస్తున్నారు. నిన్ను సేవిస్తూ భావనచేస్తూ వింటూ స్మరిస్తూ స్తోత్రం చేస్తూ జీవించేవాడు తిరిగి ఈ సంసారాన్ని పొందడు. నీ పాదములనే అంటిపెట్టుకుని భక్తుడై ఉండిపోతాడు.

10.1-98-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ణీభారము వాసెను
బురుషోత్తమ! యీశ! నీదు పుట్టువున; భవ
చ్చణాంబుజముల ప్రాపున
ణియు నాకసముఁ గాంచెము నీ కరుణన్.

టీకా:

ధరణీభారము = భూభారము; పాసెను = తొలగినది; పురుషోత్తమ = నారాయణా; ఈశా = నారాయణా; నీదు = నీ యొక్క; పుట్టువునన్ = అవతారించుటచేత; భవత్ = నీ యొక్క; చరణ = పాదము లనెడి; అంబుజముల = పద్మము; ప్రాపునన్ = అండతో; ధరణియున్ = భూమిని, ఆధారమును; ఆకసమున్ = ఆకాశమును, రక్షణను; కాంచెదము = చూడగలిగెదము; నీ = నీ; కరుణన్ = కృపవలన.

భావము:

పురుషోత్తమా! ఈశ్వరా! నీవు జన్మించడంవలన ఈ భూమి భారము తగ్గిపోతుంది. నీ పాదపద్మములు అండగా ఉండగా నీ దయవల్ల భూమి ఆకాశము ఎక్కడ ఉన్నాయో చూడగల్గుతాము.

10.1-99-ఉ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

పుట్టువు లేని నీ కభవ! పుట్టుట క్రీడయె కాక పుట్టుటే?
యెట్టనుడున్ భవాదిదశ లెల్లను జీవులయం దవిద్య దాఁ
బుట్టుచు నుండుఁ గాని నినుఁ బుట్టినదింబలెఁ బొంతనుండియుం
జుట్టఁగ లేని తత్క్రియలఁ జొక్కని యెక్కటి వౌదు వీశ్వరా!

టీకా:

పుట్టువు = జన్మము అన్నది; లేని = లేనట్టి; నీ = నీ; కున్ = కు; అభవ = నారాయణా {అభవుడు - పుట్టుకలేనివాడు, విష్ణువు}; పుట్టుట = అవతరించుట; క్రీడయె = ఆటలవిహారమే; కాక = తప్పించి; పుట్టుటే = జన్మించుటా, కాదు; ఎట్టు = ఎలా వీలగును; అనుడును = అనినచో; భవ = పుట్టుక; ఆది = మున్నగు; దశలు = స్థితులు; ఎల్లను = సమస్తము; జీవుల = ప్రాణుల; అందున్ = ఎడల; అవిద్య = అఙ్ఞానము; తాన్ = తనే; పుట్టుచున్ = కలగుతు; ఉండును = ఉండును; కాని = తప్పించి; నినున్ = నిన్ను; పుట్టినది = కలిగినదాని; బలెన్ = వలె; పొంతన్ = నీ సన్నిధానమున; ఉండియున్ = ఉన్నను; చుట్టగన్ = ఆవరించగా; లేని = లేనట్టి; తత్ = ఆ; క్రియలన్ = కర్మములందు; చొక్కని = తగులములేని; ఎక్కటివి = ఒంటరివి, శేషీభూతుడవు; ఔదు = అయ్యెదవు; ఈశ్వరా = సర్వమునకు ప్రభువా.

భావము:

పుట్టుక ఎరుగని నారాయణా! నీకు పుట్టుట అంటూ వేరే లేదు. అటువంటి నీవు ఇలా పుట్టడం అనేది నీకు క్రీడ గాని పుట్టుక కాదు కదా. అది ఎలా అంటే జన్మ మరణం మొదలైన స్థితులన్ని మాయకారణంగా జీవులను ఆవరిస్తూ ఉంటాయి. కానీ, నిన్ను మాత్రం ఆ మాయాదేవి ప్రక్కన నిలబడి కూడా స్పృశించలేక దూరంగా ఉండిపోతుంది. కనుక ఆ మాయామయమైన క్రియలు వేటిలోనూ చిక్కకుండా ఏకైక మూర్తివిగా నిండిపోతావు. కనుకనే ఈ జగత్తులు సమస్తానికీ నీవు ఈశ్వరుడవు.

10.1-100-మ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

గురు పాఠీనమవై, జలగ్రహమవై, కోలంబవై, శ్రీనృకే
రివై, భిక్షుఁడవై, హయాననుఁడవై, క్ష్మాదేవతాభర్తవై,
ణీనాథుడవై, దయాగుణగణోదారుండవై, లోకముల్
రిరక్షించిన నీకు మ్రొక్కెద; మిలాభారంబు వారింపవే.

టీకా:

గురు = దొడ్డ; పాఠీనమవు = మత్స్యావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; జలగ్రహమవు = కూర్మావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; కోలంబవు = వరాహావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; శ్రీ = సంపత్కరమైన; నృకేసరివి = నరసింహావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; భిక్షుడవు = వామనావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; హయాననుడవు = హయగ్రీవావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; క్ష్మాదేవతాభర్తవు = పరశురామావతారుడవు {క్ష్మాదేవతాభర్త - క్ష్మాదేవతా (బ్రాహ్మణులలో) భర్త (శ్రేష్ఠుడు), పరశురాముడు}; ఐ = అయ్యి; ధరణీనాథుడవు = శ్రీరామావతారుడవు; ఐ = అయ్యి; దయాగుణ = దయాది సుగుణముల; గణ = సముదాయములు; ఉదారుడవు = అధికముగా కలవాడవు; ఐ = అయ్యి; లోకముల్ = చతుర్దశలోకములను; పరిరక్షించిన = కాపాడిన; నీ = నీ; కున్ = కు; మ్రొక్కెదము = నమస్కరించుచున్నాము; ఇలా = భూమి యొక్క; భారమున్ = భారమును; వారింపవే = తొలగించుము.

భావము:

మహా మత్స్యావతార మెత్తి, కూర్మావతారం, వరాహావతారం, నరసింహావతారం, వామనావతారం, హయగ్రీవావతారం, పరశురామావతారం, శ్రీరామావతారం మున్నగు అనే కావతారాలు యెత్తి దయాదాక్షిణ్యాది గుణాలతో, ఉదారుడవై లోకాలను రక్షించిన నీకు ఇదే మేము నమస్కరిస్తున్నాము; ఈ భూమి భారాన్ని తొలగించమని ప్రార్థిస్తున్నాము.

10.1-101-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ముచ్చిరి యున్నది లోకము
నిచ్చలుఁ గంసాదిఖలులు నిర్దయు లేఁపన్;
చ్చికఁ గావఁగ వలయును
విచ్చేయుము తల్లికడుపు వెడలి ముకుందా!”

టీకా:

ముచ్చిరి = దుఃఖితురాలు అయి; ఉన్నది = ఉంది; లోకము = ప్రపంచము; నిచ్చలు = నిత్యము; కంస = కంసుడు; ఆది =మొదలైన ; ఖలులు = దుర్మార్గులు; నిర్దయులు = కరుణ లేనివారు; ఏపన్ = బాధించుతుండగా, వేపుకుతింటుండగా; మచ్చికన్ = ప్రీతిగా; కావఁగవలయును = కాపాడవలసి ఉన్నది; విచ్చేయుము = రమ్ము; తల్లి = తల్లి యొక్క; కడుపున్ = గర్భము; వెడలి = బయటకు వచ్చి; ముకుందా = శ్రీహరి {ముకుందుడు - ఇహపర సుఖములనిచ్చువాడు, ముంచకుంచదదాతీతి ముకుందః, తస్య బుద్ధిః ముకుంద (సంబోధనేవాదీర్ఘస్వాదితి సూత్రేణ ముకుందా), విష్ణువు}.

భావము:

ముకుందా! కంసుడు మొదలైన దుర్మార్గులు క్రూరంగా వేధిస్తూ బాధిస్తూ ఉంటే ఈ లోకం నిత్యం దుఃఖంలో మునిగిపోయి ఉంది. లోకాన్ని కాపాడడానికి తల్లి కడుపులోనుండి వెంటనే బయటకి రావయ్యా!”

10.1-102-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అని మఱియు దేవకీదేవిం గనుంగొని యిట్లనిరి.

టీకా:

అని = అని; మఱియున్ = ఇంకను; దేవకీ = దేవకి యనెడి; దేవిన్ = ఉత్తమురాలను; కనుంగొని = చూసి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనిరి = పలికిరి.

భావము:

బ్రహ్మాదిదేవతలు అలా విష్ణువును ప్రార్థించి దేవకిదేవిని చూసి ఇలా అన్నారు.

10.1-103-మత్త.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ల్లి! నీ యుదరంబులోనఁ బ్రధానబూరుషుఁ డున్నవాఁ
డెల్లి పుట్టెడిఁ; గంసుచే భయ మింత లేదు; నిజంబు; మా
కెల్లవారికి భద్రమయ్యెడు; నింక నీ కడు పెప్పుడుం
ల్లగావలె యాదవావళి సంతసంబునఁ బొంగఁగన్.

టీకా:

తల్లి = అమ్మ; నీ = నీ యొక్క; ఉదరంబున్ = కడుపు; లోనన్ = అందు; ప్రధానపూరుషుండు = శ్రీహరి {ప్రధానపూరుషుడు - ప్రధాన (ముఖ్యమైన, ఆది) పూరుషుడు (కారణాత్మకమైనవాడు, పురుషము (కారణభూతము) తానైనవాడు), విష్ణువు}; ఉన్నవాడు = ఉన్నాడు; ఎల్లి = రేపు; పుట్టెడిన్ = జన్మించును; కంసు = కంసుని; చేన్ = వలన; భయము = బెదురుట; ఇంత = ఏమాత్రము; లేదు = అక్కరలేదు; నిజంబు = ఇది తథ్యము; మేము = మా; కున్ = కు; ఎల్లవారు = అందర; కిన్ = కు; భద్రము = క్షేమము; అయ్యెడిన్ = కలుగును; ఇంకన్ = ఇకపైన; నీ = నీ యొక్క; కడుపు = కడుపు; ఎప్పుడున్ = ఎల్లప్పుడు; చల్లన్ = చల్లగా; కావలెన్ = ఉండుగాక; యాదవ = యాదవుల; ఆవళి = సమూహములు; సంతసంబునన్ = సంతోషముతో; పొంగగన్ = ఉప్పొంగగా.

భావము:

“తల్లీ! దేవకీదేవీ! నీ గర్భంలో పురుషోత్తముడు ఉన్నాడు. రేపు పుట్టబోతున్నాడు కంసుడి వలన ఏమాత్రం భయంలేదు. మామాట నమ్ము. ఈనాటి నుండి మాకందరికీ క్షేమం చేకూరుతుంది. యాదవులు అందరూ సంతోషంతో పొంగిపోతున్నారు. ఎల్లవేళలా నీ కడుపు చల్లగా వర్ధిల్లాలి.”

10.1-104-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అని యి వ్విధంబున హరిం బొగడి దేవకీదేవిని దీవించి దేవత లీశాన బ్రహ్మల మున్నిడుకొని చని; రంత .

టీకా:

అని = అని; ఈ = ఈ; విధంబునన్ = విధముగ; హరిన్ = నారాయణుని; పొగిడి = స్తుతించి; దేవకీ = దేవకి యనెడి; దేవిని = ఉత్తమురాలను; దీవించి = ఆశీర్వదించి; దేవతలు = దేవతలు; ఈశాన = శివుని {ఈశానుడు - ఈశాన్యదిక్కునకు అధిపతి, పరమ శివుడు}; బ్రహ్మలన్ = బ్రహ్మదేవుడిని; మున్ను = ముందు; ఇడుకొని = ఉంచుకొని; చనిరి = వెళ్ళిపోయిరి; అంత = తరువాత.

భావము:

ఇలా విష్ణుమూర్తిని స్తుతించి, దేవకీదేవిని దీవించి, దేవతలు అందరూ శివుడిని, బ్రహ్మదేవుడిని ముందు ఉంచుకొని బయలుదేరి వెళ్ళిపోయారు.