బాల ద్విపద భాగవతం : భాగం-6-101-200
101
యరుదెంతు ననుటయు నద్ధాతృముఖులు
నరిగిరి వేడ్క నిజాలయంబులకు
యదువులలో పొడ సూపిన మన:కలహముల నుపశమింప జేయుటకై శ్రీ కృష్ణుఁడు వారిని పిలిచి ప్రభాస తీర్థమున నొక సామూహిక శుభకృత్యముల నేర్పాటు చేయుఁడని చెప్పుట
ద్వారకలోని యుత్పాతముల్ చూచి
యదువులం బిలిచి “యి ట్లవనిమిత్తంబు
లొదవంగ మన మూరకుండంగఁ దగవె?
ధీరవృత్తిఁ బ్రభాసతీర్థంబు సేరి
భోరన శుభకృత్యములు సేయుటొప్పు”
అనియానతిచ్చిన యదువులుం బయన
మునకు రథాదు లిమ్ములఁ గట్టునంత
సుగుణుఁ డుద్ధవుఁడు కృష్ణుని జేరి మ్రొక్కి
పొగడి యిట్లను ఖేదమున నొయ్య నొయ్య
ఉద్ధవ శ్రీ కృష్ణ సంవాదము
దేవరఁ దలపెట్టు తీర్థంబు పనియు
యేనాత్మఁదలపోయ నిట తొంటి సరణిఁ
గానంగబడ వేమి కార్యమో మీఁద
చాలించెదో నీదు సంచార మింక
నేలాగు నా పని యిట మీఁద దేవ!”
అనుఁడు నుద్ధవునితో నమ్మురారాతి
యెనయు నెయ్యంబున నిట్లని పలికె
111
“ఉద్ధవ! తెలిసితి యుక్తిచే మేలు
సిద్ధమింకిటమీఁదఁ జెల్లఁ దీతెఱఁగు
తడయక యదువులు తముఁ దారె యొఱసి
కడముట్టి ధాత్రిఁ జుల్కఁగఁ జేయఁగలరు
యిటమీఁద జలనిధి యేడహమ్ములకుఁ[16]
దటుకన ముంచు నీ ద్వారకాపురము
అరయ నా నగరిప ట్టపుడు నా నీరు
చొరక యెప్పటి యట్ల శోభిల్లుచుండు
యీవుఁజుట్టములపై యెనయిక యెల్ల
భావంబు వెడలించి భవనంబు వెడలి
ఆత్మయందెప్పుడు నఖిలంబు నటుల
నాత్మనా యందును నరసి కన్గొనుచు
జ్ఞానవిజ్ఞాన సంసక్తి నెచ్చోటఁ
బూనిజీవుల కాత్మభూతత గలుగు
పనివూను మాత్మానుభవ తుష్టుఁడైన
జనుఁడు విఘ్నములచే జడితుండు గాఁడు
మేలని సేయఁ డెమ్మెయి విహితంబు
నాలీల మానఁ డెగ్గని నిషేధంబు
ఉభయంబు గడచిన యుత్తముం డెపుడు
నభినుతుం డవిపన్నుఁ[17] డర్భకసముఁడు”
[16] ఏడు అహములు- ఏడు రోజులు, దటుకున- చటుక్కున
[17] అవిపన్నుఁడు- దు:ఖములేని వాడు, ఆర్తి రహితుఁడు
121
అనవిని యుద్ధవుం డాశ్చర్య మంది
“వనజాక్ష! యీ రీతివర్తనం బెటులఁ
గలిగెడు నాకు శిక్షకుఁ డెవ్వఁ” డనుచు
బలికినఁ గ్రమ్మఱఁ బలికెఁ గృష్ణుండు
“తనునుద్ధరించుఁ బోతానె వివేకి
తనకు విశేషించి తానె గురుండు[18]”
సకలంబు నన్నుఁగా జర్చించి చూచు
నకలంకునకు శుభం బఖిల స్థలముల
యీయర్థమునకు నీ కిచ్చలో మెచ్చు
సేయంగఁజాలుచు చిత్తంబు మలఁచు
నాధిక్యమున మించి ‘యవధూత యదుజ
నాధిప సంవాద’ మనఁగల్గు నొక్క
వినుతేతిహాసంబు వినుపింతు నెద్ది
వినఁగ జిత్తంబును విమలత నొందు
శ్రీ కృష్ణుఁడుద్ధవునికి అవధూత యదుజనాధిప
సంవాదమును వినిపించుట
తనయుండు యదు వసు ధరణీశమౌళి
అవధూత వేషుఁడై యవనిపైఁ దిరుగు
సవిశేష మతి నగ్రజన్ముని నొకనిఁ
గనుఁకొని పూజితుంగానొనరించి
వినయంబు నెఱపి “యోవినుత ప్రచార!
[18] “ఎవడికి వాఁడే గురువు” అన్నది శ్రీ కృష్ణుని ఆధ్యాత్మిక చరమ సందేశము.
131
జడసమున్మత్త పిశౌచంబు లటుల
గడఁగి యే పనియునుం గావింప వెపుడు
యిట్టిడి బుద్ధి నీ కేరీతిఁ గలిగె ?
గట్టిగాఁ దెలుపవే కరుణచే” ననిన
యదువుతో నవధూతయగు విప్రవరుఁడు
విదిత మార్గంబున వివరింపఁ దొణగె
“యిరువదియును నల్గు రెన్నంగఁ దగిన
గురువులు నాకుఁ బేర్కొనియెద వినుము.
జగతి, వాయువు, నభస్థ్సలి, యుదకంబు
నగినియు, జంద్రుండు నబ్జమిత్రుండు
పొడగువ్వ, యజగరంబును, పయోనిధియు
మిడుతయు, గండుతుమ్మిదయును, గజము,
మధుహరం, బిఱ్ఱియు, మత్స్యంబు, నడక
నధమయౌ పింగళ యను నొక్క వేశ్య,
కురర పక్షియు, నర్భకుండుఁ, గన్నియయు,
ఖరకరుం, డాశీవిషం,బూర్ణనాభి,
పేశకృత్తును[19] నన బెరయు నిబ్భంగి
రాశిఁబ్రత్యేక వర్ణన మొప్ప వినుము.
జనులెంత మెట్టిన చలనంబు లేమి
నెనసిన యోరిమి కిల[20] యొక్క గురువు;
[19] 24రు గురువులు = జగతి, వాయువు, నభస్థ్సలి- ఆకాశం, యుదకము, అగిని- అగ్ని, చంద్రుడు అబ్జమిత్రుడు- సూర్యుడు, పొడగువ్వ- పిట్ట విశేషం, అజగరం- కొండచిలువ, పయోనిధి- సముద్రం, మిడుత, గండుతుమ్మిద, గజము, మధుహరం- తేనెటీగ, ఇఱ్ఱి- జింక, మత్స్యం, వేశ్య, కురరపక్షి- గోరువంక, అర్భకుడుఁ, కన్య, ఖరకరుడు- సూర్యుడు, ఆశీవిషం- పాము, ఊర్ణనాభి- పట్టుపురుగు, పేశకృత్తు- కీటకం.
[20] ఇల- భూమి
141
పలుదేశములఁ జారఁబడియునుం దగులు
గలుగమి కుపదేష్ట గంధవహుండు[21];
కాలజ వికృతి సంగతి లేమి కభ్ర
మాలికా మిళి తాభ్రమార్గంబు[22] గురువు;
నొనరు నిర్మలత నన్యునిఁ బవిత్రించు
ననువు తోయముఁ జూచి యభ్యస్తమయ్యె;
తపముఁ దేజంబు సిద్ధంబైన వహ్ని
యుపమ సర్వముఁ దిన్న నొప్పుటఁ దెలిసి;
తనువునం బెక్కు చందంబుల కలిమి
మనుజేశ! తెలిసితి మదిఁ జంద్రుఁ జూచి;
గుణముల చేతఁ గైకొను గుణంబులకు
నణువైన లోగామి కన్నిదేశములఁ
దనకరంబులు సాఁచి తన కంటులేని
యినునిఁ[23] దెల్పరిఁగాఁగ నెఱిఁగితి నాత్మ;
ఆలుబిడ్డలకుఁగా నటు వేటకాఁని
కోలకులోనున్న[24] గువ్వ నీక్షించి
మోహంబుఁ గీడని మోహంబుఁ గడవ
నూహించవలయుట నేరుచు కొంటి;
పెనుబాము కరణి నోపిక నూరకున్న
ననయంబుఁ దనుఁదానె యాహార మొదవు;
[21] గంధవహుడు- వాయువు
[22] అభ్రమార్గం-ఆకాశం
[23] ఇనుడు- సూర్యుడు
[24] కోలకునున్న- లొంగి ఉన్నట్టి
151
కలవ రామియుఁ దుర్విగాహత కలిమి
జలనిధిఁ జూచి మెచ్చఁగ నేర్చుకొంటి;
దృష్టిదోషంబున దెరలెడు మిడుత
నష్టత యది మాను నడవడిఁ దెలిపె;
అలిఁజూచి శాస్త్రంబులందు సారంబె
వలనొప్పఁ గైకొనవలయుటఁ దెలిసి;
తరుణి నంటిన మాత్ర తానొచ్చు తెఱఁగు
కరియొజ్జయై నాకు గడముట్టఁ దెలిపె;
చెంచుతేనియ వోలె చేరి గృహస్థ
సంచితాన్నియ యోగి సాధింపవలయు;
పాటకై తానె లోబడునట్టి మృగము
పాటలు వర్జించు పదవి వట్టించె;
గాలంబు తుద యెర్రఁ గైకొను మీను
నాలికె గెలుచు యత్నంబు మేలనియె;
తనయింటి వాకిటదావన్నె వెట్టి
కొనినిల్చి తనుఁ గనుఁగొను నొక్కఁడైన
రాకయుండుట నర్థరాత్రంబుఁ దగక
నాకులత్వంబు బాయక ప్రతీక్షించి
కడుదుఖ పడిన పింగళ యను వేశ్య
వడిబెట్టు ధనకాంక్ష వలదని తెలిపె;
నొకగొరివంకచే నొకచోట మాంస
శకలంబు గాంచి మచ్చరమున వచ్చి
161
కెరలి వేటాడు దక్కిన గొరివంక
తెరయైన యమ్మాంస మెడ యైన విడుచు
కావున యతి పరిగ్రహము లేకున్నఁ
గోవిదుఁ డనుచు నక్కురరంబుఁ దెలిపె;
మానావమానము ల్మరచియు నడక
లోనెఱుంగమికి బాలుఁడు నాకు గురువు;
వినుమొక్క కన్నియ విభవంబు మెఱసి
తనయింటి వద్ద బాంధవు లున్నవేళ
పొసఁగ బియ్యము దంపఁబోయి హస్తములఁ
గసరక శంక కంకణములు మొఱయ
కడునాన రెండేసి కాక యన్నియును
సడలించి యవియు నిస్వనము నొనర్ప
గ్రక్కున నొక్కొక్కగాజు చిక్కించి
చక్కఁగా బనిసేసె చప్పుడు లేమి
అదిచూచి పెక్కండ్రు యతులైనఁ గలహ
మొదవు వార్తయ పుట్టునొగి నిద్దరైన
నొక్కండ తిరుగుట యుక్తి యటంచు
నెక్కుఁడు బుద్ధి నూహించితి; నధిప!
యమ్ముదిద్దెడు ప్రొద్దునన తనే యరుగు
నమ్మీహి వరునైన నరయఁ డాగతినె
171
( - గ్రంథ పాతము ఒక ద్విపద లోపించినది)
చిత్తంబు నాత్మపైఁ జేర్చిన యోగి
యెత్తెఱంగునఁ జింత యెఱుఁగమి గంటి
సతతంబుఁ బరకృత సదనస్థి తాహి[25]
యతికిల్లు గట్టి నేలను నీతి నొడివె;
నేతకాఁడను ప్రువ్వు[26] నిజముఖలాల
యూఁతగా విహరించి యొకవేళ మ్రింగు
అదియు జగంబున కగు మూఁడు గతుల
కదనున హరిమూలమని తెల్పి పరచి
గూటిలో పురువు పైకొను పేశకృత్తుఁ
బాటించి తలఁచి తద్భయమునం జేసి
దానిరూపంబుఁ దా ధరియించు యతియుఁ
బూనియేమిటిఁ దలపోయు నెల్లపుడు
తత్తత్స్వరూపతం దనరుట నాదు
చిత్తంబునకు వచ్చెఁ జెప్పెడి దేమి;
యిపుడు చెప్పిన యట్టి యిందఱు నాకు
నుపదేష్టలుగ నిట్టియుచిత వర్తనము
అవలీలఁ గైకొంటి” నని యదువునకు
నవధూత యెఱిఁగించి యరిగె నిజేచ్ఛ
అనితెల్పి భగవంతుఁ డయ్యుద్ధవునకుఁ
దననేర్పు మెఱసి యాత్మస్వరూపంబు
[25] అహి- పాము
[26] నేతకాడను ప్రువ్వు- పట్టుపురుగు, సాలెపురుగు
191
మొదలుఁగాఁగ విశేషములుఁ దెల్పి యనుప
పదపంకజంబులపైవ్రాలి కదలి
చనిచని బదరికాశ్రమ భూమిఁ జేరి
జననాథ! నిశ్శ్రేయసముఁ బొందె నతఁడు
ప్రభాసంబను తీర్థము వద్ద విందు వినోదములతో కాలక్షేపము సేయుచున్న యాదవులతో కలహము లుప్పతిల్లి యుద్ధమునకు దారి తీసి యాదవవంశనాశన మగుట
గదలి ప్రభాసంబు కడకేఁగి యచట
అందఱుఁ దీర్ఘంబులాడి విప్రులకు
నందున దానంబు లతి భక్తిఁ జేసి
మునిబాంధ వాతిథి ముఖ్యులం గూడి
జనులు మేలనఁగ భోజనములొనర్చి
రక్తచందనములు రక్తమాల్యములు
రక్తాంబరంబులు రమణ ధరించి
మైరేయ కాహ్వయ మధురసం బాని
యారూఢి యదు వీరు లరుణాశ్రు లగుచు
కెరలుచు నగఁ దొణంగిరి మూఁగి మూఁగి
సరసత నగినగి[27] జగడముల్ ముదిరె
అవిభూభరం బెల్లనట్టిట్టు లులియఁ
దవిలిన యా శౌరి తగు బిగుల్ గావె
ఆరీతిఁ గృష్ణ మాయామూఢు లగుచు
వీరులయ్యదువులు వేగంబె కదిసి
[27] నగినగి- ఎకసెక్కెములాడి