బాల ద్విపద భాగవతం : భాగం 3-601-700
601
హరియు నొప్పుగ నరహరిమూర్తి యగుచు
ఖరనఖరముల నా ఖలు సంహరించె
సావఁబుట్టిరి[222] వారు జగతిపై మఱల
రావణ, కుంభకర్ణత్వంబు పూని
వారల రాముఁడై వధియించెఁ జక్రి
సౌరాష్ట్రతానుత జగతీశ తిలక!
అంతట వారె యుద్ధతి శిశుపాల
దంతవక్త్రాఖ్యులై ధరఁ బుట్టి రిటుల
హరియునుఁ గృష్ణుఁడై యవనిపైఁ బుట్టె
నరిభావమున ముక్తుఁ డయ్యెఁ జైద్యుండు
మూడుజన్మంబుల మునిశాపతరుణ
మీడేరె[223] నిప్పటికీవైష్ణవులకు”
పరీక్షిత్తు శుకయోగిని ప్రహ్లాదుని కథాక్రమముఁదెల్పుఁడని విన్నవించుట
అనవుండు నా హిరణ్యకశిపుం డేల
తనయుని నొప్పించెఁ దత్కథాక్రమము
ప్రకటింపుమని తన్నుఁ బ్రార్థించి యడుగ
శుకయోగి చంద్రుండు సుముఖుఁడై పలికె
శుకయోగి ప్రహ్లాద చరిత్రము చెప్పుటకు ముందు హిరణ్యకశిపుని తామసప్రవృత్తిని వర్ణించుట
అనుజాతుఁడగు హిరణ్యాక్షుఁ డీరీతిఁ
జనుటయు శంబర శకునాదులైన
అసురుల నా హిరణ్యకశిపుం డాత్మ
విసృమర[224] క్రోధుఁడై వేర్వేర పిలిచి
[222] సావంబుట్టిరి- చచ్చుటకు పుట్టారు
[223] శాప తరుణము ఈడేరె- శాపము నియమము తీరినది
[224] విస్రమర- వ్యాపించు స్వభావముతో
611
“మాహిరణ్యాక్షుని మడియించె నప్పు
డాహరి కిరిమూర్తి[225] యైకపటమున
అదయత యేనట్టి యహితు కంఠంబు
ప్రిదులఁగ[226] శూల నిర్భిన్నంబు సేసి
తడయక తద్రక్తధార తమ్మునికి
బడలిక దీరఁ దర్పణ మొనరింతు
యీరలు నహితు నకిష్టంబు సేయ
ధరణీసురల గోతతులను హింసించి
క్రతుకర్మములకు విఘ్నములుఁ గావించి
క్షితిమీఁద గలభులు సేయుఁ డెల్లెడల”
హిరణ్యకశిపుఁడు తల్లియైన దితికి సాంత్వన వాక్యములు చెప్పుట
అనివారి ననుపుచు నంతిపురమున
కనతి దూరంబగు నచ్చోట నిలిచి
తల్లిని మరదలిం దమ్ముని సుతుల
నల్లన రావించి యారసి సొక్కి
అందులోఁ దమ తల్లి యగు దితిం జూచి
సందీప్తశోకంబుఁ జరచి[227] యిట్లనియె
“నీకుమారుఁడు శూర నికరంబు మెచ్చ
వైకుంఠు నెదిరించె వలదింక వగవ
ఆత్మనిత్యుఁడు శుద్ధుఁ డవ్యయుం డట్టి
యాత్మకు నెప్పుడు నంతంబు లేదు
[225] కిరిమూర్తి- వరాహావతారుడు
[226] ప్రిదులు- తెగిపడిపోవు
[227] చరచు- తొలగించు
622
జనుఁడు కన్నుఁ గదల్ప జగతియుం గదలుననువునం దోఁచిన యటుల నాత్మయును
కర్మవశమున నంగంబున[228] నుండు
కర్మంబు చేతనే కడనైన నేఁగు
వొకవేళఁ గూడుదు రొకవేళఁ జనుదు
రకట బంధులు పక్షులగములఁ[229] బోలె
హిరణ్యకశిపుఁడు కన్నతల్లి దుఃఖోపశమనునకై ప్రేతబంధు యమ సంవాదమను ఉపాఖ్యానము సెప్పుట
అమ్మ!యిందుల కుపాఖ్యానంబు నొకటి
యిమ్మెయిం[230] జెప్పెద హృదయార్తి యణఁగ
కలదుశీనర[231] మనఁగాదేశ మొకటి
అలవడు నందు సుయజ్ఞుఁడన్ రాజు
వడినతం డనిలోన[232] వైరులు వ్రాల్ప[233]
బడియుండు నంతఁ దద్భామినుల్గూడి
బహువిధంబుల విలాపములు సేయుచును
మహిమీదఁ బొరలుచు మరిఁగెడు వేళ
యముఁడొక బాలుఁడై యరుదెంచి నిలిచి
కమలనేత్రులఁ బల్కె ఘంటారవమున
“యేలశోకించెద రిట్లింతులార!
యేలెడు మీ పతి యెట కేఁగి నాఁడు?
వచ్చునే యతఁడిట్లు వగచిన మీకు
వచ్చునాశమునకు వగవ రదేల
[228] అంగము- శరీరము
[229] గములు- సమూహములు
[230] ఇమ్మెయి- ఈ ప్రకారము
[231] ఉశీనరము- ఒక దేశము, ప్రస్తుత పంజాబులోని ప్రాంతం, అర్థం నరులు ఇక్కడ ఉండుటకు ఇష్టపడతారు అని.
[232] అని- యుద్దము
[233] వ్రాల్పు- పడగొట్టు, సంహరించు
632
తమనాశమెఱుఁగక తారొరుల్ చనినక్రమములుఁ గని పొక్కఁగానాయమగునె?[234]
ఖలుఁడొక శబరుండు కానలోఁ దొల్లి
వలవైచి పక్షుల వడిఁ బట్టుకొనుచు
వొకకుళింగినిఁ[235] బట్టి యుండెడునంతఁ
బ్రకటించి దానిఁ బుంపక్షి[236] యిట్లనియె
‘యిదియిట్టి గతిఁబోవ నిపుడును రెక్క
లొదవని పిల్లలెట్లోపును బ్రదుక
తనుమున్నె యణఁపక[237] దైవ మిమ్మగువఁ
జనఁజేసె నిటుమీఁద సైతు నేనెటుల’
నననంత నెఱుక[238] హుమ్మని యొక్క కోలఁ[239]
గనుఁగొని యా కుళింగముఁ బడనేసె
యెట్టివారికినైన నెన్నఁ గాలంబు
పట్టుఁదప్పిన ధాత్రిఁ బడక పోరాదు
చనుఁడు వెఱ్ఱితనంబు చాలు లెం” డనుచు
నిననందనుఁడు[240] తిరోహితుఁడయ్యె నంత
ఆయింతులును శోకమంతయు మరచి
పోయిరి తమ గృహంబులకు, నట్లగుట,
వగవకుం” డని యిట్లు వర్ణించి పలుక
వగపెఱుంగక వారు వర్తించి రంత
[234] చచ్చిన వారి కేడ్చెదరు చావని వారల భంగి పోతన భాగవతము (7-46-ఉ.)
[235] కుళింగి- ఆడపిచ్చుక, పిచ్చుకపెట్ట, కుళింగము- మగపిచ్చుక, పిచ్చుకపుంజు
[236] పుంపక్షి- మగపక్షి, పుంజు
[237] అణచక- అణచివేయక, చంపక
[238] ఎఱుక- వేటగాడు
[239] కోల- బాణము
[240] ఇన నందనుడు- యముడు
హిరణ్యకశిపుఁడు తన తమ్ముడైన హిరణ్యాక్షుని సంహరించిన శ్రీమన్నారాయణునిపై పగఁదీర్చుకొనుటకు బ్రహ్మను గూర్చి ఘోరతపం బొనర్చుట
641
ఆహిరణ్యకశిపుఁ డాగ్రహోదీర్ణ[241]
సాహసంబునఁ బెంపు సాధింపఁగోరి
మందరద్రోణి కమంద[242] వేగమునఁ
బొందుగాఁ జని మౌని పుంగవుల్ మెచ్చ
వొక్కయంగుష్ఠంబె[243] యుర్విపై మోపె
చక్కఁగా దివికి[244] హస్తంబుల నెత్తి
యురుతర తపము సేయుచునుండ నతని
శిరమునం దేజ మూర్జితవృత్తి[245] వెడలి
అంతట దుస్సహంబైన నిలింపు[246]
లెంతయు నొగిలి వాణీశునిం[247] జేరి
విన్నవించుటయు భావించి విరించి
యిన్నియు మున్నె తానెఱుఁగు వాఁడగుట
హిరణ్యకశిపునికి బ్రహ్మ ప్రత్యక్షంబగుట
చనుదెంచి వల్మీక సంఛన్నుఁ[248] డైన
మనుమనిఁ గాంచి సమ్మదము వహించి
“జలవర్జముగ[249] దివ్యసమములు[250] వేయి
సలిపితిఁ దపమింకఁ జాలునో వత్స!”
అనికమండలు తీర్థ మర్థిఁ బైఁజల్లఁ
బనుబడ్డ పుట్ట లోపల నుండి వెడలి
దివ్యదేహత నున్న దితినందనుండు[251]
భవ్యాత్ముఁడగు పద్మభవుఁ[252] గని మ్రొక్కి,
[241] ఉదీర్ణము- ఉదారము, గొప్పది
[242] అమంద- మందము కాని, వేగవంతమైన
[243] అంగుష్టము- బొటకనవేలు
[244] దివి- ఆకాశము
[245] ఊర్జిత వృత్తి- గట్టి, దృఢమైన విధముగ
[246] నిలింపులు- దేవతలు
[247] వాణీశుడు- బ్రహ్మదేవుడు
[248] వల్మీక సంఛన్నుడు- పుట్టలో కప్పబడినవాడు
[249] జలవర్జముగ జలపానము చేయకుండ
[250] సమము- సంవత్సరము
[251] దితి నందనుడు- హిరణ్యకశిపుడు
[252] పద్మభవుడు- బ్రహ్మదేవుడు
651
“దేవమర్త్య భుజంగ తిర్యగాధికత
నీవొనరించిన యీసృష్టి వలన,
పవలు రాత్రులును, లోపలను వెల్వలను,
తవిలి సజీవ సంతతి, నజీవముల,
చావులేక్కునియును, సకల దిక్పాల
కావలిమించిన యైశ్వర్య పదము,
భువనజయంబును, భుజబలోన్నతియు,
సవిశేషమైన రాజ్యంబునుం గలుగ
వరములు నాకిమ్ము వరతేజ!” యనుఁడు
అరవిందసంభవుం[253] “డౌగాక” యనుచు
నన్నియు వరములు ననురక్తి నొసఁగి
మున్నువచ్చిన మార్గమునఁ జాగి యరిగె
హిరశ్యకశిపుఁడు అష్టదిక్పాలకులు మొదలుగాఁగల దేవగణములను హింసించుట
వరములుఁగొని దైత్యవరుఁడు దర్పించి,
వరుస దిక్పాలదేవతల దండించి,
ద్వాదశాదిత్యులఁ దరిమి, రుద్రులకు
ఖేదంబు మనములఁ గీల్కొనంజేసె,
గరుడ, ఖేచర, సిద్ధ గంధర్వ, యక్ష,
నర,భోగి ముఖ్యుల నలినలి సేసె
అచ్చరల్గొలువంగ యజ్ఞభాగములు[254]
పుచ్చుక నిర్జరపురిఁ[255] గొల్లఁగొట్టె
[253] అరవింద సంభవుడు- బ్రహ్మదేవుడు
[254] యజ్ఞభాగములు- హవిర్భాగములు, వేల్చిన హవిస్సులోనుండి వివిధ దేవతలకు చెందు ఆయా వంతు భాగములు
దేవతలు ద్వాదశాక్షరీ మంత్ర స్వరూపుఁడైన వాసుదేవుని శరణు జొచ్చగా, స్వామి అభయమిచ్చుట
661
అసమ ప్రతాపాఢ్యుఁ[256]డైయుండు నంత
విసివి యేకతముగా వేల్పులుఁ గూడి
ద్వాదశవర్ణమంత్ర[257]విశేషగతుల
నాదిదేవుని విష్ణు నభినుతి సేయ
అతఁడదృశ్యాకారుఁడైదయారసము
వితతంబుఁ[258] గాఁగ నవ్వేల్పులతోడ
“వెఱవకుం[259] డేను మీ విప్రకారముల[260]
నెఱుఁగుదు మున్నె యిట్లేల కలంక
ఆవుల యందు నా యందును ధరణి
దేవతలందుఁ గ్రోధించి యెవ్వాఁడు
కఱకఱిసేయు[261] నా కఠినచిత్తునకు
కుఱుఁగట[262] మృత్యువుఁ గూడు నిక్కముగ
ఆత్మజుండైన ప్రహ్లాదుని నెప్పు
డాత్మలో దయలేక యణపంగఁ జూచు
బుధులార! యేను నప్పుడె యద్దురాత్ము
వధియింతు నిదియు తత్త్వంబు సుం” డనియె
అట్టియానతి నమ్మి యావేల్పు లెఱుక
నట్టిట్టినక యుండి రందఱు నణఁగి
ప్రహ్లాదుఁ డాగర్భవైష్ణవుఁడై[263] జన్మించి, విష్ణుభక్తి తత్పరుఁడై ప్రవర్తించుట
యీలీల దితిపుత్రుఁ డెదురెందులేక
కాలాభుఁ[264] డయి పెక్కుఁ గాలంబుఁ గడపె
[255] నిర్జరపురి- అమరావతి
[256] అసమ- అసమానమైన, ప్రతాపుం- పరాక్రమము, ఆఢ్యుడు- సమృద్ధిగా కలవాడు
[257] ద్వాదశవర్ణమంత్రము- ద్వాదశాక్షరీ మంత్రము “ఓం నమోభగవతే వాసుదేవాయ”, వాసుదేవద్వాదశాక్షరీ.
[258] వితతము- విరివి
[259] వెఱవకుడు- భయపడకండి
[260] విప్రకారము- తిరస్కారము
[261] కఱకఱి చేయు- బాధపెట్టు
[262] కుఱగలి- సమీపము
[263] గర్భవైష్ణవుడు- తల్లి గర్భంలో ఉన్నప్పటి నుండి విష్ణుభక్తుడు
[264] కాలాభుడు- యముడు
671
నందను లతనికి నలువురుఁ గలిగి
రందెన్నఁజాలి ప్రహ్లాదుండు వెలసె
తల్లిగర్భంబులోఁ దగనుండు నపుడ[265]
నుల్లమచ్యుతునిపై నునిచిన వాఁడు
నడచుచోఁ దిరుగుచో నవ్వెడు చోటఁ
గుడుచుచోఁ బవళింపఁ గోరెడు చోట[266]
“హరి!హరి! సర్వేశ! యార్తశరణ్య!
పరమేశ!” యని చాల బలికెడు వాఁడు
నొంటిపాలైనచో, “నోకృష్ణ దేవ!
కంటకోద్ధారక! జలజాక్ష!” యనుచు
“జయవిజయీభవ జలజాక్ష” యనుచు
నయుత భంగులఁ బాడి యాడెడు వాఁడు
వొక్కొక్క యెడ నంబుజోదరుఁ దలచి
మక్కువఁ దనుచింత మదిలేనివాఁడు
నైనయా ప్రహ్లాదు నసమానగుణము
లానిత్యునకు నెన్ని యన్నియుఁ గలవు
శాంతుండు, దాంతుండు సౌశీల్య సత్య
వంతుండు, గాంభీర్యవంతుఁ డుత్తముఁడు
ధీరుఁడుదారుండు ధృతవినయుండు
సారోన్నతుఁడు, సర్వసముఁడు, నిస్పృహుఁడు
[265] తల్లిగర్భంలో ఉండునపుడు ఉల్లము అచ్యుతునిపై ఉనిచిన వాడు- గర్భవైష్ణవుడు
[266] పానీయంబులు ద్రావుచున్ గుడుచుచున్ భాషింపుచున్ హాసలీలాని ద్రాదులు సేయుచున్ దిరుగుచున్ లక్షింపుచున్ సంతత శ్రీనారాయణ పాదపద్మ యుగళీ చింతామృతా స్వాద సంధానుండై మఱచెన్ సుదారిసుతుఁడేత ద్వాశ్వమున్ భూవరా! పోతనభాగవతం (7-123-శా.)
681
ప్రతిభానవంతుండు ప్రాజ్ఞుండు, సుకృత
మతిశాలి, దాక్షిణ్యమతి సవశ్యుండు
హిరణ్యకశిపుఁడు పుత్రుఁడైన ప్రహ్లాదుని శుక్రాచార్యుల కుమారులైన చండామర్కుల వద్దకు చదువఁబంపుట
ననఁబ్రసిద్ధుండైన యాపుత్రుఁ దండ్రి
జనులకు మెచ్చుగాఁ జదివింపఁ గోరి
అపుడ చండామర్కులను కవిసుతుల[267]
విపుల మోదమున రావించి మన్నించి
నరనుతుండైన నందను నొప్పగించి
“సరగున నబ్బాలుఁ జదివింపుఁ” డనుఁడు
చదివింపఁ గల నీతిశాస్త్రవాక్యములు
చదివించి రాబాలుఁ జలపట్టి గురులు
మదిమెచ్చకయు మారుమాటలు లేక
చదివించునంతయుం జదివె నా ఘనుఁడు
పిమ్మటం దన యోజ ప్రిదులక విష్ణు
నమ్మితి ననుచు నానందంబు నొందు
ప్రహ్లాదుని చదువెట్లు సాగుచున్నదో తెలియఁగోరి హిరణ్యకశిపుఁడు స్వయముగాఁ బరిశీలించుట
అంతట నొక్కనాఁ డాదైత్యవిభుఁడు
సంతతంబును నట్లు చదువుచునున్న
కొడుకును రప్పించి గొబ్బునం దనదు
తొడలపై నిడుకొని తొలుత లాలించి
“అన్న!నీ కభిమతం బగు నొక్క చదువు
విన్నాణమున మాకు వినఁజేయు” మనుఁడు
[267] కవిసుతులు- శుక్రాచార్యుని పుత్రులైన చండామార్కులు
691
“నధిప! యీ సంసార మను కుక్కి నూత
అధముఁడై పడి చిక్కి యార్తుండుఁ గాక
వనజాక్షుదాసుఁడై వనటలు లేక
వనసీమ నుండి పావనుఁ డగుటొప్పు”
అనిపల్కెఁ బ్రహ్లాదుఁ డసుర యా పల్కు
వినిశుక్రతనయుల వీక్షించి నవ్వి,
“అడిగిన గతి బాలు లాడుదు రిట్టి
సరణికి[268] నీరలు చన నిచ్చుటెట్లు
హరివంక వారి నెయ్యంబు లేకుండ
నరసి శిక్షింపుఁడీ” యనుచుఁ బంపుటయు
గురుశిష్య సంవాదము
నాపురోహితులుఁ బ్రహ్లాదుఁ దోడ్కొనుచుఁ
దాపంబుఁ దోడుతం దమ యిండ్ల కేఁగి,
“వోవత్స! నీకిట్టి యుక్తులెవ్వారు
భావించి తెలిపిరి పలుకవే” యనిన,
“వొరుఁడుఁ, దానను బుద్ధి యుర్వినందఱకు
హరిమాయచే నిల్చి యలరెడుఁగాదె
వొరులుఁ దెల్పెడు వారలున్నారె యెచట
హరిమయం బగు నెల్ల యదియు నిక్కముగ
యినుమంటురాతికి[269] నెగసిన భంగి
ననయంబు నా మది హరిఁ గూర్చి కదలు”
[268] సరణి- దారి, విధము
[269] అంటురాయి- సూదంటు రాయి. అయస్కాంతము. హరి అయస్కాంతము, భక్తుడా అయస్కాంత శక్తిచే నాకర్షింప బడు యినుపముక్క వంటివాడు.- పోతన భాగవతము ( 7-149-తే.)