బాల ద్విపద భాగవతం : భాగం - 5-901-1000
901
కడుమించెఁ బిక కుహూకార సంపదలు
గడుసరి! వే పాట గఱచెఁ దుమ్మెదలు
యిచ్చటి విరులకై యేల తత్తరము
నిచ్చలుఁ గలదుగా నీకు బిత్తరము
కొమ్మలొయ్యన వంచి కోయుమో కొమ్మ!
కమ్మని విరులటు గావు రా రమ్మ
బాలా!తపము చాయఁ బఱపు క్రొన్ననలు
లాలించి కోయుట లలన! మన్ననలు
పొగడఁ జాలిన తావి పొగడ[52] క్రొవ్వాడు
మిగులఁబట్టకు చాలుమీయన్న తోడు
వంతులు వెట్టు సేవంతులుఁ[53] గోయ
వింతమాటలు నీకు వింతయే యెపుడు
విందరమ్మిటఁ గురువింద పందిరికి
చందనం బిదె డాయు చందనగంధి!
కురవకంబులకు[54] మాకురవంబు లేల?
సరములుఁ గట్టు కేసరముల నిపుడు
యేమోవిచారించితేమోవి కింద
లేమో!విడంబింతులేమావి[55] చేరి
కన్నెగేదంగికై[56] కన్నె! రావేని
సన్నలేమిటికి నాసన్నలం జూచి
[52] పొగడ- వకుళము
[53] సేవంతులు- చేమంతులు
[54] కురవకములు- ఎఱ్ఱగోరింట, (దీనికి దోహద క్రియ ఆలింగనము, -శబ్దరత్నాకరము), ఎఱ్ఱచేమంతి
[55] మావి- మామిడి
[56] గేదంగి- మొగలి
911
వారిజామోద! అవ్వారిఁగా నిపుడు
వారకందుము సిందువారంబు[57] లిచట
పాటలగంధి! యాపాటలంబులకు[58]
పాటలతో నేగు పాటలరారు[59]
విరివిగా గొజ్జంగ విరి విశేషంబు
దొరకె నిమ్ముదము మాదొరకె యర్పితము
చాలులె యామల్లె చాలు పోరాము
కీలల్లఁ దెలిసెఁగా కీలల్ల మాకు
వాదులేఁటికి విరవాదులు[60] చూచి
వేదింతు నవియు నివేదింతు నీకు
పొడివడకుండఁ బుప్పొడి కుప్ప త్రోవ
నడుపుండు చెలులార! నడవడి మెఱయ
అనిపెక్కు గతుల నొయ్యారంబు తోడ
వనములోఁ గల విరుల్వరుసతోఁ గోసి
తులలేని చిగురు బంతుల వేటులాడి
కలయఁ బూదేనియ కాలువల్ గట్టి
వొక్కొక్క యెడఁ దీఁగె యుయ్యాల లెక్కి
పెక్కుచందంబులఁ బ్రియములుఁ గాంచి
కుచములు చూచి కోకంబులు బెదరఁ
బ్రచురాంగ గంధ సంపద కలు ల్చెదర
చెలువలు వనకేలి సేయంగఁ బొడము
వలపున నయ్యంబుజాక్షునిం గూడి
[57] సిందువార- వావిలి
[58] పాటలి- కలిగొట్టు
[59] పాటలలరారు- పాటు అలరారు
[60] విరవాదులు- విరజాజులు
పదియారు వేల సతులతో, నెనమండ్రుగురు పత్నులతో శ్రీకృష్ణుఁడు జలక్రీడ లాడుట
921
యొయ్యన జలకేళి యొనరింపఁబూని
సయ్యన నొక్క కాసారంబు చేరి
సరస మీఁగాళ్ళు కచ్ఛపములం దఱుమ
నురసిజంబులు కోకయుగముల నఱుమ
తెలివినారులు నాఁచుదీవెలం బరఁపఁ
జులుకఁగాఁ బొక్కిళ్ళు సుళ్ళుఁ గీడ్పరఁప
కన్నులు మీన సంఘము మించి నిలువఁ
జెన్నైన కురు లలిశ్రేణులఁ గెలువ
సలిలంబులోఁ జొచ్చి శౌరితోఁ గూడి
వెలఁదు లింపెసలార విహరించి రపుడు
అమర కాంతలఁ గూడి యాకాశ తటిని
నమరంగ విహరించు నమరేశుఁ బోలి
క్రీడించె నా దేవకీనందనుండు
వేడుక మెఱయ నవ్వెలఁదులం గలసి
జలకేళిలో చల్లు పోరాటముల నోల శ్రీకృష్ణుని సతులహేల
భీరువుల్ కరపుటోత్పీడిత వారి[61]
ధారలొండొరులపైఁ దనరించు వేళ
దేవతల్ మెచ్చి మౌక్తిక వృష్టిఁ గురియు
కైవడిం గనుపట్టిఁ గచముల మీఁద
కన్నులల్లార్చు నాకలికిపై నోల[62]
ఉన్నత వక్షోజయుగళిపై నోల
[61] కరపుట ఉత్పీడిత వారి- అరచేతులతో లేక దోసిళ్ళతో నీటిని ఎగజిమ్ముట. దీనికే ‘ఓల’ అని ‘చల్లుపోరాట’ మనీ, ‘చల్లులాట’ అని పేరు.
[62] ఓల- జలక్రీడా విశేషము, చల్లుపోరాటం లేదా చల్లులాటలో నీటి జల్లు
931
జిలిబిలి సేతల చెలువపై నోల
అలయని యా హంసయానపై నోల
కడనున్న మలయజగంధిపై నోల
కడకంటి చూపులకన్నెపై నోల
తేటమాటల ప్రోడతెఱవపై నోల
దాఁటియట్లేగు బిత్తరి మీఁద నోల
అనిపెక్కు విధముల నాడుచుం గలసి
యనుమతంబులఁ జల్లులాడుచు బెలసి
శ్రీ కృష్ణుని సతులు పట్టు చీరలు శృంగారించి కొనుచు సరస సల్లాపము లాడుట
అభినవానేక విహార విశేష
రభసంబుచేఁ బరిశ్రాంతి వహించి
దరికి నేతెంచి యందఱును శృంగార
మరసి కైకొనఁబూని యపుడు మోదమున
బింబాల పట్టు[63] శోభిల్లెడు నీకు
బింబోష్ఠి![64] కైకొను ప్రేమంబు చెలఁగ
నిలువు మగ్గము[65] పట్టు నీకిత్తు నింతి!
నిలువు మగ్గము[66] గాదె నీకు నీ సొమ్ము
ప్రతిమల పట్టు[67] చేపట్టుము ముగుద!
ప్రతిమల పట్టు నీపట్టున నొడువ
అంగన! సింగారమగు నీకు సర్వ
సింగార[68] మిదె యిట్టె చేపట్టి తేని
[63] బింబాలపట్టు- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు, బింబము(అద్దము)లు కూర్చినచీర
“చీరయె శృంగారమండ్రు స్త్రీలకు సుమతీ” అని సుమతీ శతకకారుడు బద్దెన చెప్పారు. అందకే స్త్రీలు ఆయా రంగుల, పూల, ఆభరణాల, వస్తువుల పేర్లను, జరీ, నేతలు, అంచులు, అమరికలను బట్టి చీరలకు రకరకాల పేర్లు పెట్టి పిలవడం ప్రాచీనకాలం నుండి, ఈ కాలందాకా ఉన్నదే.. అలా, ఈ కాలములో స్త్రీల చీరలకు రకరకాలపేర్లు ఉన్నట్లే, పూర్వకాలములో కూడ అనేక పేర్లు ఉండేవి. వాటిలో ఈ బాలభాగవత దశకాలలో వాడిన 29 పేర్లు గమనించండి. - 1.బింబాలపట్టు, 2.నిలువుమగ్గముపట్టు, 3.ప్రతిమలపట్టు, 4.సర్వసింగారము, 5.చిల్కచాలు, 6.రాజహంసావళి, 7.చౌకాలమంజిష్ఠి, 8.సన్నకంటి,, 9.ముప్పట్టి, 10.అంగనగరి, 11.రత్నావలి, 12.మాదావవళము, 13.పుష్పదండావళి, 14.తుమ్మెదలచీర, 15.చంద్రగాని, 16.జీబుచీర, 17.ఉదయరాగము, 18.కప్రంపుపలుకులచీర, 19.గందగావుల, 20.సర్వతోభద్ర, 21.మీనంచు, 22.పొన్నాటంకములచీర, 23.రాజావర్తము, 24.పొగడపువ్వంచు, 25.పసిమిడిచీర, 26.పచ్చగడలు, 27.గజపుప్పొళియ, 28.సింహావళము, 29.దుప్పట
[64] బింబోష్ఠి- దొండపండులాంటి క్రింది పెదవి గల సుందరి
[65] నిలువుమగ్గముపట్టు- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు, నిలువుమగ్గం భూమికి లంబాంగా ఉంటే మగ్గం?
[66] నిలువుము అగ్గము- అందుబాటులో ఉన్నది
[67] ప్రతిమలపట్టు- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు, బొమ్మల పట్టు చీర
[68] సర్వసింగారము- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు
941
పతినిలుగట్టినం బతి నీకు మేలు
లతకూన! యా నేతులకు నేతులేల?
మదుపు నీ కిపుడు నొమ్మదు[69] పువ్వుఁబోణి!
యదనఁ గట్టుము చాలునదె చిల్క చాలు[70]
తోరహత్తులు నీకుఁ దోర హత్తెపుడు
నారాయిడేల, రాయవిభాళములకు
హంసయానవు! గాన యలరునే రాజ
హంసావళియ[71] నీకు ననుమానమేల?
కంటక మేలకో? కలవు రుద్రాక్ష
కంటకు లెపుడు నా కమలలోచనకు!
చౌకాలతాతన్వి! సారెకుం జూడ
చౌకాల మంజిష్ఠి[72] సవరింపు మిపుడ
సన్నకంటికి[73] చూచి సన్నలవేల?
మున్నముప్పట్టెకై[74] మున్నాడి తటుల
అంగన! గరిమె తోనందు కొమ్మింద
యంగనగరి[75] నీకు నలవడుం జూడ
ఆవలి మాట రత్నావలి[76] కేల?
నీవెకట్టగదమ్మ నీరజనేత్రి!
తావళం బయ్యె మాదావళంబులకు[77]
పోవమ్మ చెలి! ముల్కపూవన్నె లేల?
[69] మదుపు- ఆకుపచ్చ, ఒమ్మదు- నప్పదు, అచ్చుకాదు
[70] చిల్కచాలు- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు
[71] రాజహంసావళి- ఆ కాలపు ఒక పుట్టుచీర పేరు
[72] చౌకాలమంజిష్ఠి- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, చిక్కని ఎఱుపురంగు గల చీర?
[73] సన్నకంటి- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, సన్నని జరీగల చీర
[74] ముప్పట్టి- మూడు పట్టెలు తీర్చిన చీర
[75] అంగనగరి- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[76] రత్నావలి- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, కాశ్మీరపు బట్ట
[77] మాదావవళము- కపిలవర్ణపు చీర, తావళము- హారము
951
దండంబు వెట్టెద దయచేసి పుష్ప
దండావళియ[78] నీకుఁ దగుఁ గట్టు మబల!
మెదలెదు తళుఁకుఁ దుమ్మెదల చీరలకు[79]
మదగజగమన! సమ్మదము మాకెపుడు
లంబియేమిటికిఁ గళంబి వన్నెలకు
నంబుజనేత్రి! నీకదె చంద్రగాని[80]
మంతనంబేల సామంత విదులకు
నింతి!కొంచెమె నీకునీజీబు చీర[81]
ఉదయరాగము[82] చూచి యుదయించు నీదు
హృదయరాగం బెల్ల నింతిరో! తెలిసె
పలుకు లేమిటి కింకభామ! కప్రంపుఁ
బలుకుల చీర[83] యాపణఁతికి నిమ్ము
దూఱినం గలవె కస్తూరి! మళ్ళిపుడు
గారవించితి గందగావుల[84] నపుడు
బాతియే సర్వతోభద్రలు[85] మాకు
నాతి!నీ మీనంచు[86] నాకు నిమ్మిపుడు
ములుచ! సొన్నాటంకముల చీర[87] నీకుఁ
బలచనే కళిదాసుపైదృష్టి యేల?
మున్నురాజావర్తమున[88] నిల్చి కలికి!
తిన్నఁగా ద్రాక్షపందిరి వేడఁ దగవె?
[78] పుష్పదండావళి- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[79] తుమ్మెదలచీర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[80] చంద్రగాని- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[81] జీబుచీర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, ఆడువారు కట్టుకొను కోక
[82] ఉదయరాగము- ఆ కాలపు ఒక పట్టు చీర పేరు, ఉదయరాగపట్టులు
[83] కప్రంపుపలుకులచీర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, కర్పూరపలుకుల చీర
[84] గందగావుల- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, గధపుపొడి చీర
[85] సర్వతోభద్ర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, స్వస్తికగుర్తుల చీర
[86] మీనంచు- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, చేపల బొమ్మలు అంచుగా కల చీర
[87] పొన్నాటంకములచీర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, బంగారు బిళ్ళల చీర
[88] రాజావర్తము- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, రాజావర్తము అను రాతిపొళ్ళు పొదిగిన చీర
961
ఆగుట్టు చక్రకోలాటమో యక్క
భోగిని! నీ గుట్టు పొగడ పువ్వంచు[89]
అంగనకు యిలు పటావళి దాఁటెఁ
జెంగలి నీరుపైచేసాఁచఁ దగవె?
పసిమిడి చీర[90] లరస యెంత గలదు?
పొసఁగ జూడుము లక్కపొత్తు లబ్జాక్షి!
గజిబిజి యా పచ్చగడలపై[91] యేల?
గజపుష్పొళియ[92] తెమ్ము కమలాదివదన!
సింహావలగ్న! వీక్షింతు నే వేడ్క
సింహావళం[93] బీవు చేపట్టి తేని
దుప్పటంబుల[94] మీఁదఁ దోయజనేత్రి!
యెవ్వియుం బలికి రావిచ్చలోఁ దెలియు
మనితమలోన మెలఁగు నేర్పుఁబలుకు
లొనరఁ గాంతలు వల్వ లొప్పారఁ దాల్చి
శ్రీ కృష్ణుని సతులు వివిధాభరణములు దాల్చుచు సరస ప్రసంగములు చేయుట
మగువ! యిప్పుడు గిల్కుమట్టెలుఁ[95] దొడుగ
మిగుల గర్వించె నేమిటికి నన్నడుగ
నొల్లనే వింత చెయ్వుల కాలి నులులు
పల్లవాధరికి నేర్పరచిరీ చెలులు
నలినాక్షి! యీ కంకణపు మొలనూలు[96]
కొలఁదియె పలుకంగ కోటికిఁ జాలు
[89] పొగడపువ్వంచు- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[90] పసిమిడిచీర- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[91] పచ్చగడలు- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[92] గజపుప్పొళియ- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు, నాగకేసరాల చీర
[93] సింహావళము- ఆ కాలపు ఒక చీర పేరు
[94] దుప్పట- వెలగల సన్నపాటి వెడల్పు వస్త్రము
[95] గిల్కుమట్టెలు- ఆభరణం, మహిళలు కాలికిధరించే నడుస్తుంటే ధ్వనించు మట్టెలు
[96] కంకణపుమొలనూలు- ఆభరణం, ముత్యాలు పగడాలు గుచ్చిన మొలత్రాడు
971
ఆంగికమైన కట్టాణి ముత్తియము[97]
ముంగరపైఁ గదా ముగుద! నీ ప్రియము
బొంకనేఁటికి బాహుపురులు[98] ధరించి
పంకజేనేత్రి! చూపట్టితి మించి
కడుఁగనుఁ బట్టె నో కామినీ! కాంచి[99]
పుడుకదండలు[100] నీకుఁ బొడవులైతోఁచి
కొమ్మరో! యెఱుఁగుదో క్రొన్నెల వంక
కమ్మలు[101] నా కియ్యగల దాన వింక
ఘనకుచకోలాటకమ్మల[102] చాయ
కనియేల ముత్తేలకమ్మలు[103] రోయ
ధవళాబ్జలోచన! దాని కుందనపు
బవిరెల[104] యొప్పు చూపరదృష్టిఁ దనువు
జలజాక్షి! ముత్తేల సరపణి[105] పూని
పలచఁగా నందఱం బలికెదో కాని
కలిగె నీ కింద్రాణి కడియ[106] మిందఱముఁ
దలలెత్తి చూడంగఁ దగవె చిత్తరము
రండుచూడుడు పద్మ రవుల[107] విశాల
దండల నెంతలింతలు సేసె బాల
లలినీకు నింద్రనీలముల యొడ్డాణ[108]
మలవడి కడువింతయయ్యెనే జాణ!
[97] కట్ఠాణిముత్తియముముంగర- ఆభరణం, గుండ్రటి ముత్యపు ముక్కెర, ముక్కుపుడక
[98] బాహుపురులు- ఆభరణం, దండకడియం, కేయూరము, భుజకీర్తి
[99] కాంచి- ఆభరణము, స్త్రీల ఒంటిపేట మొలత్రాడు,
[100] పుడుకదండలు- ఆభరణం, (పుడుక, పుడక, సన్ననిపుల్ల)
[101] క్రొన్నెలవంకలు- ఆభరణము, కర్ణాభరణము
[102] కోలాటకమ్మలు- ఆభరణము- కర్ణాభరణ విశేషము
[103] ముత్తేలకమ్మలు- ఆభరణుం, ముత్తములు కూర్చిన కర్ణాభపణము
[104] బవిర- ఆభరణము, వర్తులాకారపు కర్ణాభరణము, వలయము.
[105] ముత్తేలసరపణి- ముత్యములు గుచ్చిన బంగారు గొలుసు,
[106] కడియము- మణికట్టపైకి ధరించు ఆభరణము, కటకము, వలయము
[107] పద్మరవి- పద్మరాగమణి
[108] ఇంద్రనీలములయొడ్డాణము- ఆభరణము, వడ్ఢాణ విశేషము
981
సందియొత్తులు[109] పూనఁజనదు నీ కరయఁ
జందనగంధి! నీ చనుగవ యెఱయ
మొనసె సొన్నాటంకముల యొడిదార[110]
మునకుఁ గాఁద గదె యమ్ముద్దియం జీర
జల్లిపెండెము[111] వింతచాయలం గురియ
తల్లిరో! నీకింకఁ దగునమ్మ మురియ
బాగుమీఱిన నాగబంధంపు[112] మొగపు
తీగెదానికిఁ గల్కఁ దీరదె యెగవు
కంకణంబులు సూదెగములతో[113] నంట
పంకజానన! యొత్తు ప్రౌఢవన్నింట
తరలాక్షి! నీ గుండుదండల[114] మించు
పరికింపఁగా మోదభరముఁ జనింప
శ్రీమించియున్న గజ్జెలకాలినూలు[115]
నేమొల్ల మది వేఱ యింతుల చాలు
భాసురంబగు నాగపడిగెలదండ[116]
యాసలం జేరె నయ్యతివ నీ దండ
చదురుతో నీలపు జవికెలు నిలిపి
ముదిత! బాటించితి మొగమాటఁ దెలిపి
ఇందుబింబానన! యిట్టి నేవళము[117]
పొందుగాఁగలుగు పెంపులకుఁ దావళము[118]
[109] సందియొత్తులు- ఆభరణము, చనుగవను ఒత్తుకొను బాహుపురులు
[110] సొన్న- నాణెము విశేషము, టంకము- బిళ్ళ, ఒడిదారము- మొలనూలు
[111] జల్లిపెండెము- ఆభరణము, కాలిభూషణము, పట్టీ.
[112] నాగబంధము- ఆభరణము, వస్త్రవిశేషము
[113] కంకణము- గాజు, కడియము, సూదెగము- గాజులు
[114] గుండుదండలు- ఆభరణము, బంగారుగొలుసు విశేషము
[115] గజ్జెలకాలినూలు- ఆభరణము, కాలిగజ్జలు
[116] నాగపడిగెలదండ- ఆభరణము, స్త్రీల కంఠాభరణ విశేషము, తోకమట్టకింద నాగుపాము పడగ మాదిరి ఉండే సుడి/మెలిక
[117] నేవళము- ఆభరణము, మణులు గ్రుచ్చిన హారము
[118] తావళము- ఆభరణము, రుద్రాక్షలు మున్నగునవి గ్రుచ్చిన మాల
991
కనిబాహుపురులకుం[119] గనువైనఁ దగవె?
కనుఁగొన్న గతి యెఱుంగక యున్నఁ దగెవె?
మొలక చన్నుల కేల ముత్తెపు సరులు[120]
కలికివిగా నీకుఁ గలిగె నీ మరులు
బుడిబుడి నా చామపువ్వులకడియ[121]
మడిగిన మేలాయ నందుకుం జడియ
రూఢిగా నిడ మురుగుల[122] మించునకు
నాఁడికఁ గలదె యిట్లమరించుటంకు
యిదెలెస్సయారె! నీకీపైడిబొట్టు[123]
కదలించితేని యక్కరొ! నీకు నొట్టు
యీకొప్పువల[124] నంబుజేక్షణ మిగుల
నీకొప్పుఁ బతిమాడ్కి నీయందుఁ దగుల
తొయ్యలి! సూర్యచంద్రులను[125] ధరించి
చయ్యనం దలయెత్తు చాలు మన్నించి
సరగున జీవితేశ్వరుఁ డిచ్చు కంట
సరిపూని వినుతింపఁజాలె నీ దంట
గవుళ సరములు[126] ముంగామరంబులును[127]
సవతీయఁగొని యాడఁజాలు నిచ్చలును
చెలువ! నీ కమరేని చివురుంగరములు[128]
యెలమిఁ జేయఁగ నేర వింత తోరములు[129]
[119] బాహుపురులు- ఆభరణము, భుజకీర్తి, కేయూరము, దండకడియము
[120] ముత్తెపు- ముత్యాల, సరులు- ఆభరణము, దండలు, పేరు (నూట ఎనిమిది పేటల ముత్యాల పేరు హారము)
[121] చామపువ్వుల కడియము- ఆభరణము, కడియములలో విశేషము (చామ- స్త్రీ)
[122] మురుగులు- ఆభరణము, ముఱుగులు, పట్టెలుతీర కడ్డిగా కొట్టించి ముంజేత ధరించెడు స్వర్ణాభరణము; అల్లికవేసిన బంగారు కమ్మి
[123] పైడిబొటిటు- ఆభరణము, నుదుట ధరించు బంగారపు బొట్టు
[124] కొప్పువల- ఆభరణము
[125] సూర్యచంద్రులు- ఆభరణము, చంపలను ధరించు బంగారు శిరోభూషణములు
[126] కవుళసరములు- ఆభరణము, కంఠాభరణము, దండలకట్ట.
[127] ముంగామరములు- ఆభరణము, ముంజేత ధరించు ఆభరణము, కంకణము
[128] చివురుంరము- ఆభరణము, వ్రేలికి ధరించేడి భూషణము ఉంగరములందు విశేషము
[129] తోరము- ఆభరణము, ముంజేతికి కట్టుకొను దారములు