బాల ద్విపద భాగవతం : భాగం-5-1001-1100
1001
మొన్నటి దానవీ ముత్తెలజల్లి[130]
యన్నడు నేర్చితిట్లడఁగ శోభిల్లి
చిన్నెపూరేకులు[131] చెలి నీకుఁ జాల
వన్నియ కెక్కె నే వర్ణింపజాల
ననుచు నందఱు సరసాలాపగతుల
వినుత భూషణములు వెరవొప్పఁ దాల్చి,
పరిమళ ద్రవ్యముల్ -పరిపాటిఁ బూసి,
విరివి వాసనల క్రొవ్విరులు ధరించి,
యారామ లవ్వేళ నారామసీమ
నారూఢిఁ గనుపట్టిరాకృష్ణు నెదుట.
సూర్యాస్తమయ వర్ణనము
అంతనాహవ వృత్తి నలయు మందేహ[132]
సంతాప వివశ హస్తంబున జారి
రమణీయ హింగుళ[133]రంజనచ్ఛాయ
సమితంబులై మించు హరిగె[134] యో యనఁగ
దివసారి[135] చనుటయుఁ దేజంబు తోడ
నవహిత యగు సంజ యను పేరి యింతి
సదమల రాగ ప్రసారంబుగాఁగ
ముదముతో నెత్తిన మొగమో యనంగ
కాలవాతాహతఘన పథాశోక
సాలపరిచ్యుత స్తబకం[136] బనంగ
[130] ముత్తెలజల్లి- ఆభరణము,ముత్యముల కుచ్చు, జంపు ఝల్లరి
[131] పూరేకులు- ఆభరణము, స్త్రీలు తలపై ధరించెడి శిరోభూషణము
[132] మందేహులు- రాక్షసులు
[133] హింగుళ- ఇంగిలీకము, రంజకము, రంజనము, ఎఱ్ఱని ద్రవ్యము, (రసాయనశాస్తము- రససింధూరము, పాదరసము గంధరము గంధకము గల యౌగికము (Cinnabar), గంధరిదపారదము, మెర్క్యురిక్ సల్ఫైడ్.)
[134] హరిగె- డాలు, కేడెము
[135] దివసారి- సూర్యుడు
[136] స్తబకం- పూగుత్తి, గుచ్చము, కుచ్చు, మంజరము
1011
చరమపర్వత[137] సముజ్జ్వల కూటసీమ
ఖరకరబింబంబు[138] గానంగ వచ్చె
నావారువముల[139] కెన్నఁగ జోడుఁ గూడ
నీవేళ రయమున నిందులో దరసి
బడబఁ దెచ్చెద నని భావించి పోలె
పడమటి జలధిలో భానుండు గ్రుంకె
సంధ్యా రాగ వర్ణనము
జలజబాంధవుఁ డదృశ్యత నొందుటయును
తిలకించు పశ్చిమదిశ కుదయించు
విరహానలానల్పవిభ్రమం బనఁగ
నరుదుగా మించె సంధ్యారాగ మహిమ
అంధకార వర్ణనము
జగదండ[140] మను నాయసపు పీటకమున[141]
మృగమద[142] పంకంబుమిగుల మర్దించి
నినిచిన గతి వర్ణనీయమై తోఁచె
ననుపమ స్థితి నిబిడాంధకారంబు
తారకా వర్ణనము
రవియపరాబ్దిలో రయమునఁ బడఁగ
సవరనై యెగసిన జలబిందు వితతి
యప్పుడ గగనంబు నంటెనో యనఁగ
నొప్పుగాఁ గనవచ్చె నుడువితానంబు
చంద్రోదయ, చంద్రికా వర్ణనము
ననుపుతో నిట మీద ననుఁ గూర్చి వచ్చు
నినునకుఁ గా జేర యీపశ్చిమాశ
[137] చరమపర్వతం- పొద్దువాలుకొండ
[138] ఖరకరబింబము- వాడికిరణాలుగల సూర్యబింబము
[139] వారువము- గుఱ్ఱము, మగగుఱ్ఱము, బడబ- ఆడుగుఱ్ఱము, వ్యు. ‘గుఱ్ఱము ముఖము గల అగ్ని’
[140] జగత్ అండము- బ్రహ్మాండము,
[141] ఆయసపు- ఇనప, పీటకము- పీట
[142] కస్తూరి అను సుగంధద్రవ్యము
1021
విపుల సంధ్యావ్యాజ విరహానలంబు
నిపుడు వహించుట యేమి నేర్పనుచు
హసియించెనో యన నమరాధిపాశ
వెసనొయ్య నొయ్యన విమలత నొంద
రిక్కలగమికాఁడు; రేభామ మగఁడు;
చక్కదనంబుల సహజపు టొంకి;
వెలికి నవ్వాడెడు వెలదుల బూచి;
కలువల చుట్టంబు; గ్రహరాజు జోడు;
కఱకంఠు తలపువ్వు; కాముని మామ;
తఱిదాల్పు డాకన్నుతమ్ముల గొంగ;
తలయ చిక్కిన గాము; తగు చద్దికుడుపు;
చలువల శిబిరంబు; చంద్రుండు వొడిచె;
జగతి ముత్తెఁపుఁ బిండి చల్లిన భంగి
విగత సంకోచమై వెన్నెల గాసె
అందఱ కన్ని రూపులై శ్రీ కృష్ణుఁడు పదియాఱు వేల సతులను సంభోగ వారధిఁ దేల్చుట
ఆసమయంబున నఖిల నాథుండు
వాసుదేవుండు భావము పల్లవింప
అందఱు యువతులనన్ని రూపముల
నందంద విమల శయ్యాప్రదేశములఁ
గలసె నానావిధ కరణ భేదముల
వలనుగా సంభోగవారధిందేల్చె
1031
అవహితుం డగుచు గాఢాలింగనములఁ
దవిలి నిద్రించె నాదైవతోత్తముఁడు
వేకువ జామున మంగళ స్తోత్ర పాఠకులు మేలుకొలుపులు పాడుట
అంతవేకువ యగునంతఁ జాతుర్య
వంతులు సమవయోవైభవోజ్జ్వలులు
మంగళ పాఠకుల్మాధుర్య గరిమ
సంగతకంఠు లాసన్నులై నిలిచి,
జయజయ శ్రీకృష్ణ! జగదేక నాథ!
జయజయ శృంగారసాగరాధీశ!
కరుణాఢ్య! దేవకీకమనీయ గర్భ
శరనిధి సంపూర్ణచంద్ర! మేల్కనుము;
వసుదేవ పావనవంశ మౌక్తికత
నెసఁగిన యాదవాధీశ! మేల్కనుము;
ధాతువుల్ చనుఁబాలఁ దగులంగ నీడ్చి
పూతనం గెడపిన పుణ్య! మేల్కనుము;
శకట తృణావర్త సాహసోద్యోగ
వికృతి సంహార ప్రవీణ! మేల్కనుము;
వివృతాస్య దర్శిత వివిధ ప్రపంచ
సవిశేష శైశవచరిత! మేల్కనుము;
అమడ మద్దులకు శాపావసానంబు
నమరఁ జేసిన దయాయతన! మేల్కనుము;
1041
అంచిత బృందావనాంత యధేష్ట
సంచార! నిత్య వాత్సల్య! మేల్కనుము;
బకవత్స ధేనుకప్రముఖ దానవులఁ
బ్రకటించి యణఁచిన భవ్య! మేల్కనుము;
పటుతర కాళియఫణి ఫణారంగ
నటన విశేషాభినంద్య! మేల్కనుము;
వల్లవ సతుల వల్వలు హరియించి
యుల్లాసివగు సుధీయుక్త! మేల్కనుము;
గోవర్థనోద్ధృతికుశల హస్తాబ్జ
గోవు-ర్గ పాలనాకుంఠ! మేల్కనుము;
దుర్ణయ[143] కేశి నిర్ధూనన[144] ప్రణుత
వర్ణిత యక్రూరవరద! మేల్కనుము;
భీకరుం జాణూరుఁ చేర్చిన శక్తి
దీకొని గెలిచిన ధీర! మేల్కనుము;
కంసమహీనాథ గర్వాంధకార
హంసోపమప్రభావాఢ్య! మేల్కనుము;
నృపులు చూడఁగ రుక్మిణీదేవిఁ దెచ్చి
నిపుణతం గైకొన్ననియత! మేల్కనుము;
జాంబవంతుని గెల్చి సత్కీర్తిఁ గన్న
జాంబవతీ ప్రాణ సఖుఁడ! మేల్కనుము;
[143] దుర్ణయుడు- శిశుపాలుడు, (“పాలిత దుర్ణయుండు శిశుపాలుఁడు” మహాభారతము.)
[144] నిర్దూననము- నిశ్శేషముగా ధ్వంసము చేయుట
1051
సత్యభామా హృదీశ్వరుఁడవై నెఱయు
సత్యభామా శుభాస్థాన! మేల్కనుము;
మురనరకాది కోన్మూల నోదగ్ర
వరభుజాసత్వ దుర్వార! మేల్కనుము;
పారిజాతము సత్యభామకై తెచ్చి
పౌరుషోన్నతి మించు ప్రగుణ! మేల్కనుము;
బాణభుజారణ్యభంజనోదీర్ణ
బాణప్రయోగ సంభావ్య! మేల్కనుము;
వరశరణాగత వజ్రాంక కవచ
బిరుద విఖ్యాతి సంభిన్న! మేల్కనుము;
నీవుమేల్కని నంత నిఖిల లోకములు
సావితో[145] జీవించు సత్యంబుఁగాఁగ
ననుచు నారాయణు నవ్వాసుదేవు
వినతులై సూక్తుల వినుతించుటయును
పదియారు వేల నెనమండ్రు సతులతో శ్రీకృష్ణుఁడు కాపురమెట్లు చేయుచున్నాడో చూతమని నారదుఁడు ద్వారకకు వచ్చుట
శౌరియు మేల్కని సంతోష మలరఁ
జారుసంధ్యోచితాచారంబుఁ దీర్చి
వెలదులతోఁ గూడి విభవంబు పెంపు
విలసిల్ల నగర ప్రవేశంబు సేసె
ద్వారకలో నిట్లు వసుదేవ పుత్రుఁ
డారూఢి విలసిల్ల నట యొక్క నాఁడు
[145] సావి- సా అవి(శ్వాస), శ్వాసతో కూడ
1061
వినవింత పదియాఱువేవురు మీఁద
నెనమండ్రునైన యీ యింతుల తోడ
క్రీడించునో యెట్లు కృష్ణుండుఁ దెలియ
వేడుక యయ్యెడు వీక్షింతు ననుచు
ఆరూఢ సకల విద్యావిశారదుఁడు
నారదుం డప్పుడా నగరికి వచ్చె
వచ్చివేగమున నవారితుం డగుచు
నచ్చట శౌరి శుద్ధాంతంబు సొచ్చి
మహనీయ సౌందర్యమహిళా సహస్ర
సహితయై యొక యింతి చామెర విసరె ;
నొకచోట నున్న యచ్యుతుఁ గాంచి యచటఁ
బ్రకటించి యిచ్చు నచ్చనముల నంది;
యటదాఁటి మఱియొక్కయవ్వలి యింట
నటన నుద్ధవుఁడును నాతియుం దాను
జూదమాడెడు కృష్ణుఁజూచి యచ్చటికి
నాదరంబున నేఁగి యర్పితుండగుచు;
నతనిచేఁ గుశలంబు నడుగంగ బడియు
అతివిస్మితుండయి యచ్చోటు వెడలి;
వొకచోట నొకనాతి నొక కళా ప్రౌఢి
ప్రకటించి నవ్వించు పద్మాక్షుఁ జూచు;
1071
వొకచోటఁ జెలియపై నొరగి సేవించు
సుకుమారి నెలయించు శుభమూర్తి గాంచు;
వొకచోట శృంగారమొనరంగఁ దాల్చి
ముకురంబు చూచు నమ్మురవైరిఁ గదియు;
తొలఁగుచు నొక చోట తొయ్యలి యార్ప
జలకమాడుచు నున్న శౌరి వీక్షించు;
కడచుచు నొక చోట గాంతతోఁ బొత్తు
గుడుచుచు నున్న వైకుంఠు వీక్షించు;
యీరీతిఁ గృష్ణ విహీన గృహంబు
నేరీతి వెదకియు నీక్షింపలేక
వొకచోట నున్న యచ్యుతు దేవదేవు
సకళాత్మకునిఁ జేరిసన్నుతి సేసె
శ్రీ కృష్ణుఁడు నారదునితో తన తత్వముఁ దెలుపుట
సారస నేత్రుఁ డా సంయమిఁ జూచి,
“నారద! చూచితె నాయొంటితనము
వనిలతలో నొంటివాఁడ నీ రీతి
నెనసి యున్నాఁడ నీవెఱిఁగితి చాలు”
అనియెల్లిదంబాడి[146] యనిపిన నేఁగె
మునివరుండు నిజేచ్ఛ ముదితాత్ముఁ డగుచు
ధర్మజ రాజసూయమునకు ముందు శ్రీకృష్ణుఁడు భీమునిచే జరాసంధుని మల్లయుద్ధమున వధింపించెనని శుకుఁడు పరీక్షితునకుఁ దెల్పుట
అవనీశ మీ తాతయగు ధర్మ సూనుఁ
డవునన రాజసూయంబుఁ గావింపఁ
[146] ఎల్లిదము- పరిహాసము
1081
దలపెట్టుటయు శౌరిదాజరాసంధుఁ
బొలియించు కార్యంబుబుద్ధి నూహించి
భీమార్జునుల వెంటబెట్టుక యపుడ
భూమీసురల వేషములు ధరియించి
అరిగె గిరివ్రజంబను జరాసంధు
పురికి నట్లరిగి యాపుణ్యులు ముగురు
నాతిథ్య వేళ యందాఘనుం జేరి
ఆతత స్వరముల నాశీర్వదించి
అతిథుల మేము మాయభిలాష మొకటి
యతిధీర యొనరింపు మనిన మోదించి
వారిస్వరంబులువారి హస్తములు
నారసి క్షత్రియులని నిశ్చయించి
యిచ్చెద మీ కోర్కి యెవ్వరు మీర
లచ్చుగా వివరింపుఁ డన శౌరి వలుకు
యితఁడు ధనంజయుం డేనుఁ గృష్ణుండ
నితఁడు భీముం డిప్పుడిచట మాలోన
నొకనితోఁ బోరంగనొప్పు మీ వనినఁ
బకబక నవ్వి యాబలశాలి యపుడు
లోఁగిపెద్దలఠావులో[147]నుండలేక
డాఁగిన కృష్ణ నీ డాకలు[148] చాలు
[147] లోగు- చొచ్చు, పెద్దలఠావు- పూర్వజుల స్థలము, సొంతూరు
[148] డాక- ప్రల్లదనము, డాబు
1091
పిన్నవాఁడు కిరీటి భీముని తోడ
నున్నత విస్ఫూర్తి నొనరింతు నాజి
అనిపల్కి యొక గద యనలిజు చేతి
కొనరించి యంతఁ దానొక గద యంది
భీమ జరాసంధుల మల్లయుద్ధము
తలపడ నప్పు డిద్దఱుఁ గులగిరియు
గులగిరియునుఁ దాఁకు కొమరు దీపించ
మొనయు గదా ఘాతముల నంగకముల
జనియించు రక్తంబు సారెకుం దొఱుగ
వడిఁబోరుచోఁ గొంతవడి దిగంబడిన
వడముడిం జూచి యా వాసుదేవుండు
తనసత్వ మొసఁగి పాదపము వ్రయ్యలుగ
నొనరించు సన్న సేయుటయు భీముండు
పడఁగొట్టి యొక కాలుపదమునం ద్రొక్కి
కడకొని యొక కాలు కరమునం బట్టి
యేపునం గడముట్టియేగంగఁ బరియ
వాపెజరాసంధు పరుష దేహంబు
హాహా!యనిరి చూచునట్టి వారెల్ల
నాహా!యనిరి డాసి హరియుఁ బార్థుండు
జరాసంధుని కుమారుఁడు సహదేవునికి పట్టాభిషేకము చేసి, యా జరాసంధునిచే బందీకృతులైన యిరువది వేల నూట యెనిమిది మంది రాజులను శ్రీకృష్ణుఁడు విడిపించుట
సహదేవు నజ్జరాసంధ తనూజ
మహియేల నియమించి మాధవుం డపుడు