బాల ద్విపద భాగవతం : భాగ 4- 301-400
301
కదలి వాహన చిత్రకల్యాణ గతుల
నుదధి గేహమున కింపొదవ నేతెంచె
శ్రీ లక్ష్మీ నారాయణుల కల్యాణ వైభవము
సరిదీశుఁడును[74] బంధు సహితుఁడై యపుడు
గురుభక్తితో నెదుర్కొని సమ్మదమున
నొనరించె మధుపర్క ముచిత మార్గమున
మునిమంత్రపూర్వకంబుగ ముకుందునకు
అవిలంబమున లచ్చి యధర బింబంబు
చవిఁజూచు వాఁడయి చక్రి తామున్న
తారతమ్యంబుఁ జిత్తమున నేర్పఱుపఁ
గోరివీక్షించు లాగులు[75] చెన్నుమీర
పరిశుద్ధమగు మధుపర్కంపుఁ దేనె
దరహాసమంద ముందఱఁ జవిచూచె
కనక వస్త్రయుగంబుఁ గమలజ హరులు
దనర వధూ పరాంతరమున[76] నిల్ప
సిరికి లచ్చికిఁ జిత్త సీమలం బొదలు
సరిలేని యనురాగ సంపదలపుడు
తడవోర్వలేక సత్వరముగాఁ గూడ
వెడలి యన్యోన్యంబు వింతమార్గమున
కలిసి యాలింగన క్రమముఁగైకొన్న
యలవుచూపి చెలంగె నవ్వస్త్రయుగము
[74] సరిదీశుడు- సముద్రుడు
[75] లాగులు- విధానములు
[76] పరాంతరము- వెనుకభాదమున
311
ఉదధి యంతఁ, దనూజ నుర్వీధరునకు
ముదముతో శుభలగ్నమున ధారవోసె,
అలరి వాడక యుండునట్లుగాఁ దలఁచి
జలముతోఁ గూడనే జలజకుట్మలము
కైకొను గతి దోఁచెఁ గడుదాన సలిల
సేక[77]శోభనమైన సిరికరాబ్జంబు
సరగున శరధి హస్తంబున నుండి
ధరణీధరుఁడు వేడ్కఁ దానందు వేళ
వరపుత్రి నంభోజవాసినిఁగాఁగ
నరుదుగా వరుని నారాయణుఁగాఁగ
తలపుచుఁ గన్యకాదానంబుసేయఁ
గలిగెడు పుణ్యం బగణ్యం బనంగ
సిరయ కన్యక యును శేషతల్పుండె
వరుఁడును నైన యవ్వనధికిఁ గలుగు
పుణ్యమెవ్వరికైన భువిఁ బల్కఁజాలు
పుణ్యంబు కలిమి యద్భుతముఁ గాకున్నె
సలలితో భయరాగ సహిత చిత్తములఁ
గలసి యహంపూర్వికలు వేగిరింప
జిరకరగుడము లా సిరియును హరియుఁ
జేరి యన్యోన్యంబు శిరములందాల్ప
[77] సేక- తడసిన
321
నవియొప్పెఁ గడుఁ గోర్కులను మహీజముల
ప్రవిమలోదిత దృశ్యఫలములఁ బోలి
హరియును సిరియును నన్యోన్యవదన
సరసిజంబులు చూడఁ జాగు నవ్వేళ
అనియెడిదేమి యయ్యాది దంపతులఁ
గొనబు[78] చిత్తముల సిగ్గునకు సిగ్గొదవె
ఆసమయంబున నవ్వధూవరులు
సేసవలత్తియల్శిఖరాల[79] దాల్చి
కలశాబ్ధిచే నసంకర పయో బంధు
కులములచే నింపు గొనసాగి పొదల[80]
నతివిచిత్రంబుగా నభిషిక్తులైన
గతిఁబ్రకాశించి రేకప్రకారమున
ఆరమా గోవిందు లప్పు డమరియు[81]
నారీతి శేషముక్తావళుల్ దాల్చి
పరిపూర్ణ చంద్రబింబసమాస్య[82] జనిత
దరహాస చంద్రికా తరుణాంకురముల
నిరువురుం దమలోన నిది చిత్రమనఁగ
శిరముల ధరియించు చెలువుఁ గైకొనిరి
హరియు లచ్చియు వింత లగుఁ గంకణముల
ధరియించి రూర్ణీకృతంబుల[83] నపుడు
[78] గొనబు- మనోజ్ఞము
[79] సేస వలత్ తియలు శిఖరాల- పరివేష్టించిన అక్షింతలు మధురముగ తలలమీద
[80] పొదలు- వర్ధిల్లు
[81] అమరు- కూర్చుని ఉండు
[82] సమ అస్య- సరిపోలిన మోము
[83] ఊర్ణీకృతములు- పట్టువస్త్రములు (ఊర్ణనాభి కృతములు)
331
ప్రవిమల తత్కర పంకజంబులకు
నవినాచుఁదీఁగెలో యనఁగ నొప్పారె
క్రముక రత్న సువర్ణ కలితంబులైన
కమలాచ్యుతుల యంశుకముల కొంగులకు
బలువుగా శోభన బంధంబు వైచె
జలజాసనుఁడు మంత్ర సంగతి మెఱయ
అదివివాహంబుల యందెల్లనాడు
మొదలుగా భువి బ్రహ్మముడి యనవెలసె
అపుడద్రి నందని హరశాసనమున
నిపుణత సతులెల్ల నెఱి సన్నుతింప
ఉదధి పుత్రిక తోడ నుచిత మార్గమునఁ
జదురులాడుచు[84] విలాసము చిత్తరింప
వరుని కేలువఁ గూర్చె వన్నియ మీఱ
గరిమ నయ్యిందిర కరపంకజంబు
నలినట్టితఱిఁ గోకనదమైత్రి సేయు
జలజాత[85] మనఁజాలె జగదంబకరము
ఆదంపతులఁ బంకజాసును రాణి
వేదిక యొక్కించి వెఱవుతో నచట
రమణీయ నవహేమ రత్నపీఠమునఁ
గొమరప్ప డగ్గఱం గూర్చుండఁబెట్ట
నూత్న దంపతులైన శ్రీ లక్ష్మీనారాయణుల పరస్పరావలోకన సౌందర్య వర్ణనము
[84] చదురులు- వేళాకోళములు, నేర్పరి యైన మాటలు
[85] కోకనదమైత్రిసేయు జలజాతము- చెంగల్వతో స్నేహం చేస్తున్న పద్మము
341
హరి,లచ్చిఁ జూచెద నని చూచునంత
హరిఁజూతునని లచ్చి యల్లన చూచు
చూచువారల రీతి చూచి మొఱంగి
చూచువేళలుఁ గోరి చూతు రిద్దఱును
చూచినం దనుఁజూచు చూపు లేదనుచుఁ
జూచుజాడలు మాని చూతు రన్యంబు
చూచుచోఁ జూపునుం జూపునుం గలయఁ
జూచియుం జూడని సొబగుఁ గైకొండ్రు
చూచిచూచి తొలంగఁ జూడని చూపుఁ
జూచుకాంక్షలఁ జిక్కి చూడరు మదుల
చూచిన యంగంబు చూడ కొండొరులఁ
జూచుచోఁ గలయంగఁ జూతురొండొరులు
చూపులలోఁ దేటచూపు లేర్పఱచి
చూపుచందంబులు చూపుదు రెలమి
తఱుముక యొదవు తత్తరము బిత్తరముఁ
దరితీపు[86] మఱపునుం దగులంబు లధిప!
సిబ్బితి[87] వేడ్కయుం జెరలుకొట్టుటయు[88]
నబ్బునుగబ్బును[89] నలుకువాడియును
సమకూరు శృంగార శరధి వీచికలు
సమధిక ప్రేమరసప్రవాహములును
[86] తరితీపు- ప్రీతి
[87] సిబ్బితి- సిగ్గు
[88] చెరలుకొట్టుట- ఉత్సాహముచూపుట
[89] అబ్బునుగబ్బును- అబ్బురము, గర్వము
351
నింగితంబుల పొంక మెఱిగించు గతుల
నంగవించిన[90] పెక్కు లైన నేర్పులునుఁ
గలిగి యన్యోన్యంబుఁ గడలేని తముల
సొలవక పైకొను చూపు సందడుల
దేవిదేవరయు వేదిక మీద నుండి
యావేళఁ గ్రీడించి రటుఁ గొంతఁదడవు
బావమఱదియైన చంద్రుఁడు శ్రీమన్నారాయణునితో సరసోక్తులాడుట
హరిణాంకుఁ డావేళ హరిఁ జూచి నవ్వి
సరసోక్తులొగిఁ బల్కెఁ జతురాక్షరముగ
ముదిపెండ్లి కొడుక వీ మురిపెంబు నీకు
నొదవించుకొన నేల యుండు మూరకయ
పదరకు మింక, మా పడుచు పాదంబు
లెదఱొమ్మునందు నికిడఁ గల దిపుడు
అలవడ నెపుడు మా యక్క పేరిటనె
పిలిపింతు నిను బావ పెక్కేల పలుక
వారక మా మూక వారిలో మెఱయఁ
గోరక తల గుట్టుకొని యుంట మేలుఁ!
బారకుఁ దన మాటఁ బడుదువు గాని
ధీరతమై నోరు దెఱచితి నేని
కొలదిగా మము వేఁడుకొనఁబడ నీకు
నలవిగా వల్లుని యలుక లిచ్చోట
[90] అంగవించు- మించు, ఉత్సహించు
361
యిమ్మెయి నొంటి నీ కెట్టి మాటకును
తమ్ముని నొక్కనిం దగఁ గూర్చుకొనుము!
నీముచ్చు విద్యలు నెఱయంగనెపుడు
మామూక యెఱుఁగుగా మలయంగ రాదు
వనజలోచన! సిగ్గు వదలెడు నట్టి
గొనములుఁ దలపెట్టు కొనకుమీ యిచట
వటువవై కొంచెపు వారి పెంజూపు
నటన మా ముందఱ నడవ దెల్లపుడు
మన్మధుఁడు లక్ష్మీనారాయణులపై తన ప్రభావము చూపుట కుద్యమించి విష్ణుమాయకు లోనై యశక్తుఁడగుట
అనిచందురుఁడు వల్కు నంత, మన్మధుఁడు
జనలోచనానంద సంధాయి మూర్తి
అతిచిత్ర యౌవనాయత మదాకలిత
రతిసతి కుచకోక రమణీయ లిప్త
మృగమద కర్పూర మిళిత పటీర
జగదుత్తరామోద సంపదా కలిత
లసదురోవిన్యాస లాలిత దివ్య
కుసుమాలి మాలికా కుల మకరంద
పరిచయ పరిణత పటు చంచరీక
వరవర్ణినీ గణ వర్ణిత గాన
మిలన విశేషితామిత రసోదార
కలిత సార రసాల కార్ముక గుణజ
371
టంకార సంకరా డంబర రచిత
శంకాకులిత సర్వజన మానసుండు
చెనకెద నని వచ్చి సిరివరుమాయ
తనుమోహ పరస నత్తఱి నూరకుండె
దేవకాంతలు వివాహవేదిక చుట్టు నిలిచి పెండ్లి పాటలు పాడుట
తెలివి వివాహవేదిక చుట్టు వార
నిలిచి మోదంబున నిర్జసరతులు
బహువిధ రాగమై బహు చిత్ర మధుర
సహజ కంఠస్వర సంవిధానముల
పరుల చిత్తము లుచ్చిపరువుల తోడఁ
బరగఁ బాడిరి పెండ్లి పాటలుఁ గూడి
సముద్ర రాజ తనయా సౌందర్యవర్ణనము
కలయఁబర్విన దేహకాంతిపూరములు
నిలిచిన గంభీర నీరంబు గాఁగ
సోలపులై మించు చూపులగములు
లోలంబులైన కల్లోలముల్ గాఁగ
కడుఁజిత్రమై మించు గానంబు పెంపు
కడలేక యెప్పుడుఁ గల మ్రోత గాఁగ
విరివిగాఁ గనఁబడు విమలాంశుకములు
బెరయుచు నెరసిన ఫేనముల్గాఁగ
మెఱుఁగులు గిరిగొని మెఱయు మీఁగాళ్ళు
నెఱిమించు కచ్ఛప[91] నికరంబు గాఁగ
[91] కచ్ఛపము- తాబేలు, కూర్మం
381
జితచక్రతల వరించిన నితంబములు[92]
ప్రతిలేని యంతరీపంబులు[93] గాఁగ
చారిమ నిధులనంజాలు పొక్కిళ్ళు[94]
వారక పొడము నావర్తముల్గాఁగ
అవలగ్నముల[95] బెడంగారు మువ్వళులు
తవిలి యల్లన పొల్చు తరఁగలు గాఁగ
బంధుర స్ఫురణ శోభన రోమలతలు[96]
సంధిల్లు శైవాలజాలంబు[97] గాఁగ
ఉరసిజంబులు కోక యుగళముల్గాఁగ[98]
వరబాహువులు బిసవారముల్[99] గాఁగ
కరములు విరియు కోకనదముల్[100] గాఁగ
సురుచిర నఖము లచ్చుగ మణుల్గాఁగ
కాంతకంఠంబు శంఖమ్ములు గాఁగ
దంతంబు లమల ముక్తాతతుల్ గాఁగ
కన్నులు మీన సంఘమ్ములు గాఁగ
సన్నుత ముఖములు జలజముల్ గాఁగ
కురులందు వ్రాలి పైకొని మూఁగియున్న
చిరమత్త మధుకర శ్రేణులు గాఁగ
ఆసుదతీ వర్గ మప్పు డచ్చోట
నాసముద్రునకు నీడగుచుఁ జూవట్టె
దేవగణముల ఉత్సాహము వివాహోత్సవ కోలాహలము
[92] జిత చక్రితలు- చక్రవాకములను జయించిన, నితంబములు- పిఱుదు
[93] అంతరీపము- దీవి
[94] పొక్కిలి- బొడ్డు
[95] అవలగ్న- నడుము
[96] రోమలత- నూగారు, బొడ్డునకు కొనసాగు రోమమలు
[97] శైవాల- నాచు
[98] ఉరసిజము- చన్ను, కోకము- చక్రవాకము, జక్కవపక్షి
[99] బిసము- తామరతూడు
[100] కోకనదము – తెంగల్వ, ఎఱ్ఱని కలువ
391
వేలుపుల్ దగఁ జతుర్విధవాద్యరవము[101]
నోలిమై ఘనముగా నొనరించి రమర
ధరణీశ! యచట గంధర్వ గానములు
నరుదైన యప్సరో హల్లీసకములు[102]
గరుడ ఖేచర సిద్ధ గణ సన్నుతులును
గురుమౌని జన మంత్ర కుల ఘోషములును
సముది తోభయ బంధు సాధు వాదములు
నమరించె జగముల కానంద గరిమ
బ్రహ్మ, లక్ష్మీనారాయణుల వివాహమును శాస్త్రోక్తముగ జరిపించుట
జగతీధరుఁడు శాస్త్రసరణి నవ్వేళఁ
దగనొనరించెఁ బ్రధానహోమంబు
గారవంబునఁజేసెఁ గమలాక్షుఁ డంత
నీరజ నిలయ పాణిగ్రహణంబు
వలనుగాఁ బులకించె వరహస్త మపుడు
కలయంగఁ జెమరించెఁ గమలాకరంబు
అప్పుడా పులక సస్యంబులం దడిపి
యొప్పుగాఁ బోషణం బొనరించు పనికి
పంచశరుండు శంబర మంటి లీల
నించిన గతి దోఁచి నిక్కంబు గాఁగ
శ్రీ లక్ష్మీ నారాయణులు లాజహోమము చేయుట
కలిమిచూపులతల్లి కమనీయ హస్త
జలజముల్గూర్చి లాజలు దోయిలించి
[101] చతుర్విధ వాద్యము దీనికే ఆతోద్యము అని పేరు. i) తతము, ii) ఆనద్ధము, iii) సుషిరము, iv) ఘనము. అందు, తీగెలు బిగింపబడిన వాద్యము తతము, ఆనద్ధమునకే అవనద్ధమని కూడ పేరు. మృగ చర్మముచే కప్పబడిన వాద్యము, గాలిని పూరించుచు వాయించెడి వాద్యము సుషిరము, పిల్లనగ్రోవి, బాకా వంటివి. ఘనమనగా గుండ్రని తట్టల వంటివి రెంటిని శబ్దింప జేయుట, చూ. భరత నాట్య శాస్త్రము
[102] హల్లీసకము- గొండ్లి, స్త్రీల నృత్యవిశేషం, చాలామంది స్త్రీలు చేరి గుండ్రంగా తిరుగుతు చేయు నాట్యవిశేషం, ఒక సంకీర్తన