ద్వితీయ స్కంధః : దశమోఽధ్యాయః - 10
2-10-1
శ్రీశుక ఉవాచ
అత్ర సర్గో విసర్గశ్చ స్థానం పోషణమూతయః .
మన్వంతరేశానుకథా నిరోధో ముక్తిరాశ్రయః
2-10-2
దశమస్య విశుద్ధ్యర్థం నవానామిహ లక్షణం .
వర్ణయంతి మహాత్మానః శ్రుతేనార్థేన చాంజసా
2-10-3
భూతమాత్రేంద్రియధియాం జన్మ సర్గ ఉదాహృతః .
బ్రహ్మణో గుణవైషమ్యాద్విసర్గః పౌరుషః స్మృతః
2-10-4
స్థితిర్వైకుంఠవిజయః పోషణం తదనుగ్రహః .
మన్వంతరాణి సద్ధర్మ ఊతయః కర్మవాసనాః
2-10-5
అవతారానుచరితం హరేశ్చాస్యానువర్తినాం .
సతామీశకథాః ప్రోక్తా నానాఽఽఖ్యానోపబృంహితాః
2-10-6
నిరోధోఽస్యానుశయనమాత్మనః సహ శక్తిభిః .
ముక్తిర్హిత్వాన్యథా రూపం స్వరూపేణ వ్యవస్థితిః
2-10-7
ఆభాసశ్చ నిరోధశ్చ యతశ్చాధ్యవసీయతే .
స ఆశ్రయః పరం బ్రహ్మ పరమాత్మేతి శబ్ద్యతే
2-10-8
యోఽధ్యాత్మికోఽయం పురుషః సోఽసావేవాధిదైవికః .
యస్తత్రోభయవిచ్ఛేదః పురుషో హ్యాధిభౌతికః
2-10-9
ఏకమేకతరాభావే యదా నోపలభామహే .
త్రితయం తత్ర యో వేద స ఆత్మా స్వాశ్రయాశ్రయః
2-10-10
పురుషోఽణ్డం వినిర్భిద్య యదాసౌ స వినిర్గతః .
ఆత్మనోఽయనమన్విచ్ఛన్నపోఽస్రాక్షీచ్ఛుచిః శుచీః
2-10-11
తాస్వవాత్సీత్స్వసృష్టాసు సహస్రపరివత్సరాన్ .
తేన నారాయణో నామ యదాపః పురుషోద్భవాః
2-10-12
ద్రవ్యం కర్మ చ కాలశ్చ స్వభావో జీవ ఏవ చ .
యదనుగ్రహతః సంతి న సంతి యదుపేక్షయా
2-10-13
ఏకో నానాత్వమన్విచ్ఛన్ యోగతల్పాత్సముత్థితః .
వీర్యం హిరణ్మయం దేవో మాయయా వ్యసృజత్త్రిధా
2-10-14
అధిదైవమథాధ్యాత్మమధిభూతమితి ప్రభుః .
యథైకం పౌరుషం వీర్యం త్రిధాభిద్యత తచ్ఛృణు
2-10-15
అంతఃశరీర ఆకాశాత్పురుషస్య విచేష్టతః .
ఓజః సహో బలం జజ్ఞే తతః ప్రాణో మహానసుః
2-10-16
అనుప్రాణంతి యం ప్రాణాః ప్రాణంతం సర్వజంతుషు .
అపానంతమపానంతి నరదేవమివానుగాః
2-10-17
ప్రాణేన క్షిపతా క్షుత్తృడంతరా జాయతే ప్రభోః .
పిపాసతో జక్షతశ్చ ప్రాఙ్ముఖం నిరభిద్యత
2-10-18
ముఖతస్తాలు నిర్భిన్నం జిహ్వా తత్రోపజాయతే .
తతో నానారసో జజ్ఞే జిహ్వయా యోఽధిగమ్యతే
2-10-19
వివక్షోర్ముఖతో భూమ్నో వహ్నిర్వాగ్వ్యాహృతం తయోః .
జలే చైతస్య సుచిరం నిరోధః సమజాయత
2-10-20
నాసికే నిరభిద్యేతాం దోధూయతి నభస్వతి .
తత్ర వాయుర్గంధవహో ఘ్రాణో నసి జిఘృక్షతః
2-10-21
యదాత్మని నిరాలోకమాత్మానం చ దిదృక్షతః .
నిర్భిన్నే హ్యక్షిణీ తస్య జ్యోతిశ్చక్షుర్గుణగ్రహః
2-10-22
బోధ్యమానస్య ఋషిభిరాత్మనస్తజ్జిఘృక్షతః .
కర్ణౌ చ నిరభిద్యేతాం దిశః శ్రోత్రం గుణగ్రహః
2-10-23
వస్తునో మృదుకాఠిన్యలఘుగుర్వోష్ణశీతతాం .
జిఘృక్షతస్త్వఙ్ నిర్భిన్నా తస్యాం రోమమహీరుహాః .
తత్ర చాంతర్బహిర్వాతస్త్వచా లబ్ధగుణో వృతః
2-10-24
హస్తౌ రురుహతుస్తస్య నానాకర్మచికీర్షయా .
తయోస్తు బలమింద్రశ్చ ఆదానముభయాశ్రయం
2-10-25
గతిం జిగీషతః పాదౌ రురుహాతేఽభికామికాం .
పద్భ్యాం యజ్ఞః స్వయం హవ్యం కర్మభిః క్రియతే నృభిః
2-10-26
నిరభిద్యత శిశ్నో వై ప్రజానందామృతార్థినః .
ఉపస్థ ఆసీత్కామానాం ప్రియం తదుభయాశ్రయం
2-10-27
ఉత్సిసృక్షోర్ధాతుమలం నిరభిద్యత వై గుదం .
తతః పాయుస్తతో మిత్ర ఉత్సర్గ ఉభయాశ్రయః
2-10-28
ఆసిసృప్సోః పురః పుర్యా నాభిద్వారమపానతః .
తత్రాపానస్తతో మృత్యుః పృథక్త్వముభయాశ్రయం
2-10-29
ఆదిత్సోరన్నపానానామాసన్ కుక్ష్యంత్రనాడయః .
నద్యః సముద్రాశ్చ తయోస్తుష్టిః పుష్టిస్తదాశ్రయే
2-10-30
నిదిధ్యాసోరాత్మమాయాం హృదయం నిరభిద్యత .
తతో మనస్తతశ్చంద్రః సంకల్పః కామ ఏవ చ
2-10-31
త్వక్చర్మమాంసరుధిరమేదోమజ్జాస్థిధాతవః .
భూమ్యప్తేజోమయాః సప్త ప్రాణో వ్యోమాంబువాయుభిః
2-10-32
గుణాత్మకానీంద్రియాణి భూతాదిప్రభవా గుణాః .
మనః సర్వవికారాత్మా బుద్ధిర్విజ్ఞానరూపిణీ
2-10-33
ఏతద్భగవతో రూపం స్థూలం తే వ్యాహృతం మయా .
మహ్యాదిభిశ్చావరణైరష్టభిర్బహిరావృతం
2-10-34
అతః పరం సూక్ష్మతమమవ్యక్తం నిర్విశేషణం .
అనాదిమధ్యనిధనం నిత్యం వాఙ్మనసః పరం
2-10-35
అమునీ భగవద్రూపే మయా తే అనువర్ణితే .
ఉభే అపి న గృహ్ణంతి మాయాసృష్టే విపశ్చితః
2-10-36
స వాచ్యవాచకతయా భగవాన్ బ్రహ్మరూపధృక్ .
నామరూపక్రియా ధత్తే సకర్మాకర్మకః పరః
2-10-37
ప్రజాపతీన్ మనూన్ దేవాన్ ఋషీన్ పితృగణాన్ పృథక్ .
సిద్ధచారణగంధర్వాన్ విద్యాధ్రాసురగుహ్యకాన్
2-10-38
కిన్నరాప్సరసో నాగాన్ సర్పాన్ కింపురుషోరగాన్ .
మాతౄరక్షఃపిశాచాంశ్చ ప్రేతభూతవినాయకాన్
2-10-39
కూష్మాండోన్మాదవేతాలాన్ యాతుధానాన్ గ్రహానపి .
ఖగాన్ మృగాన్ పశూన్ వృక్షాన్ గిరీన్ నృప సరీసృపాన్
2-10-40
ద్వివిధాశ్చతుర్విధా యేఽన్యే జలస్థలనభౌకసః .
కుశలాకుశలా మిశ్రాః కర్మణాం గతయస్త్విమాః
2-10-41
సత్త్వం రజస్తమ ఇతి తిస్రః సురనృనారకాః .
తత్రాప్యేకైకశో రాజన్ భిద్యంతే గతయస్త్రిధా .
యదైకైకతరోఽన్యాభ్యాం స్వభావ ఉపహన్యతే
2-10-42
స ఏవేదం జగద్ధాతా భగవాన్ ధర్మరూపధృక్ .
పుష్ణాతి స్థాపయన్ విశ్వం తిర్యఙ్ నరసురాదిభిః
2-10-43
తతః కాలాగ్నిరుద్రాత్మా యత్సృష్టమిదమాత్మనః .
సన్నియచ్ఛతి కాలేన ఘనానీకమివానిలః
2-10-44
ఇత్థంభావేన కథితో భగవాన్ భగవత్తమః .
నేత్థంభావేన హి పరం ద్రష్టుమర్హంతి సూరయః
2-10-45
నాస్య కర్మణి జన్మాదౌ పరస్యానువిధీయతే .
కర్తృత్వప్రతిషేధార్థం మాయయాఽఽరోపితం హి తత్
2-10-46
అయం తు బ్రహ్మణః కల్పః సవికల్ప ఉదాహృతః .
విధిః సాధారణో యత్ర సర్గాః ప్రాకృతవైకృతాః
2-10-47
పరిమాణం చ కాలస్య కల్పలక్షణవిగ్రహం .
యథా పురస్తాద్వ్యాఖ్యాస్యే పాద్మం కల్పమథో శృణు
2-10-48
శౌనక ఉవాచ
యదాహ నో భవాన్ సూత క్షత్తా భాగవతోత్తమః .
చచార తీర్థాని భువస్త్యక్త్వా బంధూన్ సుదుస్త్యజాన్
2-10-49
కుత్ర కౌషారవేస్తస్య సంవాదోఽధ్యాత్మసంశ్రితః .
యద్వా స భగవాంస్తస్మై పృష్టస్తత్త్వమువాచ హ
2-10-50
బ్రూహి నస్తదిదం సౌమ్య విదురస్య విచేష్టితం .
బంధుత్యాగనిమిత్తం చ తథైవాగతవాన్ పునః
2-10-51
సూత ఉవాచ
రాజ్ఞా పరీక్షితా పృష్టో యదవోచన్మహామునిః .
తద్వోఽభిధాస్యే శృణుత రాజ్ఞః ప్రశ్నానుసారతః
2-10-52
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే వైయాసక్యామష్టాదశసాహస్ర్యాం
పారమహంస్యాం సంహితాయాం ద్వితీయస్కంధే పురుషసంస్తానువర్ణనం నామ
దశమోఽధ్యాయః
2-10-53
ఇతి ద్వితీయస్కంధః సమాప్తః
ఓం తత్సత్