దశమ స్కంధః - పూర్వార్థః : షోడశోఽధ్యాయః 16
10(1)-16-1
శ్రీశుక ఉవాచ
విలోక్య దూషితాం కృష్ణాం కృష్ణః కృష్ణాహినా విభుః .
తస్యా విశుద్ధిమన్విచ్ఛన్ సర్పం తముదవాసయత్
10(1)-16-2
రాజోవాచ
కథమంతర్జలేఽగాధే న్యగృహ్ణాద్భగవానహిం .
స వై బహుయుగావాసం యథాఽఽసీద్విప్ర కథ్యతాం
10(1)-16-3
బ్రహ్మన్ భగవతస్తస్య భూమ్నః స్వచ్ఛందవర్తినః .
గోపాలోదారచరితం కస్తృప్యేతామృతం జుషన్
10(1)-16-4
శ్రీశుక ఉవాచ
కాలింద్యాం కాలియస్యాసీధ్రదః కశ్చిద్విషాగ్నినా .
శ్రప్యమాణపయా యస్మిన్ పతంత్యుపరిగాః ఖగాః
10(1)-16-5
విప్రుష్మతా విషోదోర్మిమారుతేనాభిమర్శితాః .
మ్రియంతే తీరగా యస్య ప్రాణినః స్థిరజంగమాః
10(1)-16-6
తం చండవేగవిషవీర్యమవేక్ష్య తేన
దుష్టాం నదీం చ ఖలసంయమనావతారః .
కృష్ణః కదంబమధిరుహ్య తతోఽతితుంగమాస్ఫోట్య
గాఢరశనో న్యపతద్విషోదే
10(1)-16-7
సర్పహ్రదః పురుషసారనిపాతవేగ-
సంక్షోభితోరగవిషోచ్ఛ్వసితాంబురాశిః .
పర్యక్ప్లుతో విషకషాయవిభీషణోర్మిర్ధావన్
ధనుఃశతకమనంతబలస్య కిం తత్
10(1)-16-8
తస్య హ్రదే విహరతో భుజదండఘూర్ణవార్ఘోషమంగ
వరవారణవిక్రమస్య .
ఆశ్రుత్య తత్స్వసదనాభిభవం నిరీక్ష్య
చక్షుఃశ్రవాః సమసరత్తదమృష్యమాణః
10(1)-16-9
తం ప్రేక్షణీయసుకుమారఘనావదాతం
శ్రీవత్సపీతవసనం స్మితసుందరాస్యం .
క్రీడంతమప్రతిభయం కమలోదరాంఘ్రిం
సందశ్య మర్మసు రుషా భుజయా చఛాద
10(1)-16-10
తం నాగభోగపరివీతమదృష్టచేష్టమాలోక్య
తత్ప్రియసఖాః పశుపా భృశార్తాః .
కృష్ణేఽర్పితాత్మసుహృదర్థకలత్రకామా
దుఃఖానుశోకభయమూఢధియో నిపేతుః
10(1)-16-11
గావో వృషా వత్సతర్యః క్రందమానాః సుదుఃఖితాః .
కృష్ణే న్యస్తేక్షణా భీతా రుదంత్య ఇవ తస్థిరే
10(1)-16-12
అథ వ్రజే మహోత్పాతాస్త్రివిధా హ్యతిదారుణాః .
ఉత్పేతుర్భువి దివ్యాత్మన్యాసన్నభయశంసినః
10(1)-16-13
తానాలక్ష్య భయోద్విగ్నా గోపా నందపురోగమాః .
వినా రామేణ గాః కృష్ణం జ్ఞాత్వా చారయితుం గతం
10(1)-16-14
తైర్దుర్నిమిత్తైర్నిధనం మత్వా ప్రాప్తమతద్విదః .
తత్ప్రాణాస్తన్మనస్కాస్తే దుఃఖశోకభయాతురాః
10(1)-16-15
ఆబాలవృద్ధవనితాః సర్వేఽఙ్గ పశువృత్తయః .
నిర్జగ్ముర్గోకులాద్దీనాః కృష్ణదర్శనలాలసాః
10(1)-16-16
తాంస్తథా కాతరాన్ వీక్ష్య భగవాన్ మాధవో బలః .
ప్రహస్య కించిన్నోవాచ ప్రభావజ్ఞోఽనుజస్య సః
10(1)-16-17
తేఽన్వేషమాణా దయితం కృష్ణం సూచితయా పదైః .
భగవల్లక్షణైర్జగ్ముః పదవ్యా యమునాతటం
10(1)-16-18
తే తత్ర తత్రాబ్జయవాంకుశాశని-
ధ్వజోపపన్నాని పదాని విశ్పతేః .
మార్గే గవామన్యపదాంతరాంతరే
నిరీక్షమాణా యయురంగ సత్వరాః
10(1)-16-19
అంతర్హ్రదే భుజగభోగపరీతమారాత్కృష్ణం
నిరీహముపలభ్య జలాశయాంతే .
గోపాంశ్చ మూఢధిషణాన్ పరితః పశూంశ్చ
సంక్రందతః పరమకశ్మలమాపురార్తాః
10(1)-16-20
గోప్యోఽనురక్తమనసో భగవత్యనంతే
తత్సౌహృదస్మితవిలోకగిరః స్మరంత్యః .
గ్రస్తేఽహినా ప్రియతమే భృశదుఃఖతప్తాః
శూన్యం ప్రియవ్యతిహృతం దదృశుస్త్రిలోకం
10(1)-16-21
తాః కృష్ణమాతరమపత్యమనుప్రవిష్టాం
తుల్యవ్యథాః సమనుగృహ్య శుచః స్రవంత్యః .
తాస్తా వ్రజప్రియకథాః కథయంత్య ఆసన్
కృష్ణాననేఽర్పితదృశో మృతకప్రతీకాః
10(1)-16-22
కృష్ణప్రాణాన్నిర్విశతో నందాదీన్ వీక్ష్య తం హ్రదం .
ప్రత్యషేధత్స భగవాన్ రామః కృష్ణానుభావవిత్
10(1)-16-23
ఇత్థం స్వగోకులమనన్యగతిం నిరీక్ష్య
సస్త్రీకుమారమతిదుఃఖితమాత్మహేతోః .
ఆజ్ఞాయ మర్త్యపదవీమనువర్తమానః
స్థిత్వా ముహూర్తముదతిష్ఠదురంగబంధాత్
10(1)-16-24
తత్ప్రథ్యమానవపుషా వ్యథితాత్మభోగ-
స్త్యక్త్వోన్నమయ్య కుపితః స్వఫణాన్ భుజంగః .
తస్థౌ శ్వసంఛ్వసనరంధ్రవిషాంబరీష-
స్తబ్ధేక్షణోల్ముకముఖో హరిమీక్షమాణః
10(1)-16-25
తం జిహ్వయా ద్విశిఖయా పరిలేలిహానం
ద్వే సృక్కిణీ హ్యతికరాలవిషాగ్నిదృష్టిం .
క్రీడన్నముం పరిససార యథా ఖగేంద్రో
బభ్రామ సోఽప్యవసరం ప్రసమీక్షమాణః
10(1)-16-26
ఏవం పరిభ్రమహతౌజసమున్నతాంసమానమ్య
తత్పృథుశిరఃస్వధిరూఢ ఆద్యః .
తన్మూర్ధరత్ననికరస్పర్శాతితామ్ర-
పాదాంబుజోఽఖిలకలాదిగురుర్ననర్త స గో నా సం గో గో
10(1)-16-27
తం నర్తుముద్యతమవేక్ష్య తదా తదీయ-
గంధర్వసిద్ధసురచారణదేవవధ్వః .
ప్రీత్యా మృదంగపణవానకవాద్యగీత-
పుష్పోపహారనుతిభిః సహసోపసేదుః
10(1)-16-28
యద్యచ్ఛిరో న నమతేఽఙ్గ శతైకశీర్ష్ణ-
స్తత్తన్మమర్ద ఖరదండధరోఽఙ్ఘ్రిపాతైః .
క్షీణాయుషో భ్రమత ఉల్బణమాస్యతోఽసృఙ్నస్తో
వమన్ పరమకశ్మలమాప నాగః
10(1)-16-29
తస్యాక్షిభిర్గరలముద్వమతః శిరస్సు
యద్యత్సమున్నమతి నిఃశ్వసతో రుషోచ్చైః .
నృత్యన్ పదానునమయన్ దమయాంబభూవ
పుష్పైః ప్రపూజిత ఇవేహ పుమాన్ పురాణః
10(1)-16-30
తచ్చిత్రతాండవవిరుగ్ణఫణాతపత్రో
రక్తం ముఖైరురు వమన్ నృప భగ్నగాత్రః .
స్మృత్వా చరాచరగురుం పురుషం పురాణం
నారాయణం తమరణం మనసా జగామ
10(1)-16-31
కృష్ణస్య గర్భజగతోఽతిభరావసన్నం
పార్ష్ణిప్రహారపరిరుగ్ణఫణాతపత్రం .
దృష్ట్వాహిమాద్యముపసేదురముష్య పత్న్య
ఆర్తాః శ్లథద్వసనభూషణకేశబంధాః
10(1)-16-32
తాస్తం సువిగ్నమనసోఽథ పురస్కృతార్భాః
కాయం నిధాయ భువి భూతపతిం ప్రణేముః .
సాధ్వ్యః కృతాంజలిపుటాః శమలస్య భర్తు-
ర్మోక్షేప్సవః శరణదం శరణం ప్రపన్నాః
10(1)-16-33
నాగపత్న్య ఊచుః
న్యాయ్యో హి దండః కృతకిల్బిషేఽస్మిం-
స్తవావతారః ఖలనిగ్రహాయ .
రిపోః సుతానామపి తుల్యదృష్టేర్ధత్సే
దమం ఫలమేవానుశంసన్
10(1)-16-34
అనుగ్రహోఽయం భవతః కృతో హి నో
దండోఽసతాం తే ఖలు కల్మషాపహః .
యద్దందశూకత్వమముష్య దేహినః
క్రోధోఽపి తేఽనుగ్రహ ఏవ సమ్మతః
10(1)-16-35
తపః సుతప్తం కిమనేన పూర్వం
నిరస్తమానేన చ మానదేన .
ధర్మోఽథ వా సర్వజనానుకంపయా
యతో భవాంస్తుష్యతి సర్వజీవః
10(1)-16-36
కస్యానుభావోఽస్య న దేవ విద్మహే
తవాంఘ్రిరేణుస్పర్శాధికారః .
యద్వాంఛయా శ్రీర్లలనాచరత్తపో
విహాయ కామాన్ సుచిరం ధృతవ్రతా
10(1)-16-37
న నాకపృష్ఠం న చ సార్వభౌమం
న పారమేష్ఠ్యం న రసాధిపత్యం .
న యోగసిద్ధీరపునర్భవం వా
వాంఛంతి యత్పాదరజఃప్రపన్నాః
10(1)-16-38
తదేష నాథాప దురాపమన్యైస్తమోజనిః
క్రోధవశోఽప్యహీశః .
సంసారచక్రే భ్రమతః శరీరిణో
యదిచ్ఛతః స్యాద్విభవః సమక్షః
10(1)-16-39
నమస్తుభ్యం భగవతే పురుషాయ మహాత్మనే .
భూతావాసాయ భూతాయ పరాయ పరమాత్మనే
10(1)-16-40
జ్ఞానవిజ్ఞాననిధయే బ్రహ్మణేఽనంతశక్తయే .
అగుణాయావికారాయ నమస్తే ప్రాకృతాయ చ
10(1)-16-41
కాలాయ కాలనాభాయ కాలావయవసాక్షిణే .
విశ్వాయ తదుపద్రష్ట్రే తత్కర్త్రే విశ్వహేతవే
10(1)-16-42
భూతమాత్రేంద్రియప్రాణమనోబుద్ధ్యాశయాత్మనే .
త్రిగుణేనాభిమానేన గూఢస్వాత్మానుభూతయే
10(1)-16-43
నమోఽనంతాయ సూక్ష్మాయ కూటస్థాయ విపశ్చితే .
నానావాదానురోధాయ వాచ్యవాచకశక్తయే
10(1)-16-44
నమః ప్రమాణమూలాయ కవయే శాస్త్రయోనయే .
ప్రవృత్తాయ నివృత్తాయ నిగమాయ నమో నమః
10(1)-16-45
నమః కృష్ణాయ రామాయ వసుదేవసుతాయ చ .
ప్రద్యుమ్నాయానిరుద్ధాయ సాత్వతాం పతయే నమః
10(1)-16-46
నమో గుణప్రదీపాయ గుణాత్మచ్ఛాదనాయ చ .
గుణవృత్త్యుపలక్ష్యాయ గుణద్రష్ట్రే స్వసంవిదే
10(1)-16-47
అవ్యాకృతవిహారాయ సర్వవ్యాకృతసిద్ధయే .
హృషీకేశ నమస్తేఽస్తు మునయే మౌనశీలినే
10(1)-16-48
పరావరగతిజ్ఞాయ సర్వాధ్యక్షాయ తే నమః .
అవిశ్వాయ చ విశ్వాయ తద్ద్రష్ట్రేఽస్య చ హేతవే
10(1)-16-49
త్వం హ్యస్య జన్మస్థితిసంయమాన్ ప్రభో
గుణైరనీహోఽకృతకాలశక్తిధృక్ .
తత్తత్స్వభావాన్ ప్రతిబోధయన్ సతః
సమీక్షయామోఘవిహార ఈహసే
10(1)-16-50
తస్యైవ తేఽమూస్తనవస్త్రిలోక్యాం
శాంతా అశాంతా ఉత మూఢయోనయః .
శాంతాః ప్రియాస్తే హ్యధునావితుం సతాం
స్థాతుశ్చ తే ధర్మపరీప్సయేహతః
10(1)-16-51
అపరాధః సకృద్భర్త్రా సోఢవ్యః స్వప్రజాకృతః .
క్షంతుమర్హసి శాంతాత్మన్ మూఢస్య త్వామజానతః
10(1)-16-52
అనుగృహ్ణీష్వ భగవన్ ప్రాణాంస్త్యజతి పన్నగః .
స్త్రీణాం నః సాధుశోచ్యానాం పతిః ప్రాణః ప్రదీయతాం
10(1)-16-53
విధేహి తే కింకరీణామనుష్ఠేయం తవాజ్ఞయా .
యచ్ఛ్రద్ధయానుతిష్ఠన్ వై ముచ్యతే సర్వతోభయాత్
10(1)-16-54
శ్రీశుక ఉవాచ
ఇత్థం స నాగపత్నీభిర్భగవాన్ సమభిష్టుతః .
మూర్చ్ఛితం భగ్నశిరసం విససర్జాంఘ్రికుట్టనైః
10(1)-16-55
ప్రతిలబ్ధేంద్రియప్రాణః కాలియః శనకైర్హరిం .
కృచ్ఛ్రాత్సముచ్ఛ్వసన్ దీనః కృష్ణం ప్రాహ కృతాంజలిః
10(1)-16-56
కాలియ ఉవాచ
వయం ఖలాః సహోత్పత్త్యా తామసా దీర్ఘమన్యవః .
స్వభావో దుస్త్యజో నాథ లోకానాం యదసద్గ్రహః
10(1)-16-57
త్వయా సృష్టమిదం విశ్వం ధాతర్గుణవిసర్జనం .
నానాస్వభావవీర్యౌజోయోనిబీజాశయాకృతి
10(1)-16-58
వయం చ తత్ర భగవన్ సర్పా జాత్యురుమన్యవః .
కథం త్యజామస్త్వన్మాయాం దుస్త్యజాం మోహితాః స్వయం
10(1)-16-59
భవాన్ హి కారణం తత్ర సర్వజ్ఞో జగదీశ్వరః .
అనుగ్రహం నిగ్రహం వా మన్యసే తద్విధేహి నః
10(1)-16-60
శ్రీశుక ఉవాచ
ఇత్యాకర్ణ్య వచః ప్రాహ భగవాన్ కార్యమానుషః .
నాత్ర స్థేయం త్వయా సర్ప సముద్రం యాహి మా చిరం .
స్వజ్ఞాత్యపత్యదారాఢ్యో గోనృభిర్భుజ్యతాం నదీ
10(1)-16-61
య ఏతత్సంస్మరేన్మర్త్యస్తుభ్యం మదనుశాసనం .
కీర్తయన్నుభయోః సంధ్యోర్న యుష్మద్భయమాప్నుయాత్
10(1)-16-62
యోఽస్మిన్ స్నాత్వా మదాక్రీడే దేవాదీంస్తర్పయేజ్జలైః .
ఉపోష్య మాం స్మరన్నర్చేత్సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే
10(1)-16-63
ద్వీపం రమణకం హిత్వా హ్రదమేతముపాశ్రితః .
యద్భయాత్స సుపర్ణస్త్వాం నాద్యాన్మత్పాదలాంఛితం
10(1)-16-64
శ్రీశుక ఉవాచ
ఏవముక్తో భగవతా కృష్ణేనాద్భుతకర్మణా .
తం పూజయామాస ముదా నాగపత్న్యశ్చ సాదరం
10(1)-16-65
దివ్యాంబరస్రఙ్మణిభిః పరార్ధ్యైరపి భూషణైః .
దివ్యగంధానులేపైశ్చ మహత్యోత్పలమాలయా
10(1)-16-66
పూజయిత్వా జగన్నాథం ప్రసాద్య గరుడధ్వజం .
తతః ప్రీతోఽభ్యనుజ్ఞాతః పరిక్రమ్యాభివంద్య తం
10(1)-16-67
సకలత్రసుహృత్పుత్రో ద్వీపమబ్ధేర్జగామ హ .
తదైవ సామృతజలా యమునా నిర్విషాభవత్ .
అనుగ్రహాద్భగవతః క్రీడామానుషరూపిణః
10(1)-16-68
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం సంహితాయాం
దశమస్కంధే పూర్వార్ధే కాలియమోక్షణం నామ షోడశోఽధ్యాయః