పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

చతుర్థ స్కంధః : ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః - 29

4-29-1
ప్రాచీనబర్హిరువాచ
భగవంస్తే వచోఽస్మాభిర్న సమ్యగవగమ్యతే .
కవయస్తద్విజానంతి న వయం కర్మమోహితాః

4-29-2
నారద ఉవాచ
పురుషం పురంజనం విద్యాద్యద్వ్యనక్త్యాత్మనః పురం .
ఏకద్విత్రిచతుష్పాదం బహు పాదమపాదకం

4-29-3
యోఽవిజ్ఞాతాహృతస్తస్య పురుషస్య సఖేశ్వరః .
యన్న విజ్ఞాయతే పుంభిర్నామభిర్వా క్రియాగుణైః

4-29-4
యదా జిఘృక్షన్ పురుషః కార్త్స్న్యేన ప్రకృతేర్గుణాన్ .
నవద్వారం ద్విహస్తాంఘ్రి తత్రామనుత సాధ్వితి

4-29-5
బుద్ధిం తు ప్రమదాం విద్యాన్మమాహమితి యత్కృతం .
యామధిష్ఠాయ దేహేఽస్మిన్ పుమాన్ భుంక్తేఽక్షభిర్గుణాన్

4-29-6
సఖాయ ఇంద్రియగణా జ్ఞానం కర్మ చ యత్కృతం .
సఖ్యస్తద్వృత్తయః ప్రాణః పంచవృత్తిర్యథోరగః

4-29-7
బృహద్బలం మనో విద్యాదుభయేంద్రియనాయకం .
పంచాలాః పంచవిషయా యన్మధ్యే నవ ఖం పురం

4-29-8
అక్షిణీ నాసికే కర్ణౌ ముఖం శిశ్నగుదావితి .
ద్వే ద్వే ద్వారౌ బహిర్యాతి యస్తదింద్రియసంయుతః

4-29-9
అక్షిణీ నాసికే ఆస్యమితి పంచ పురః కృతాః .
దక్షిణా దక్షిణః కర్ణ ఉత్తరా చోత్తరః స్మృతః

4-29-10
పశ్చిమే ఇత్యధో ద్వారౌ గుదం శిశ్నమిహోచ్యతే .
ఖద్యోతావిర్ముఖీ చాత్ర నేత్రే ఏకత్ర నిర్మితే .
రూపం విభ్రాజితం తాభ్యాం విచష్టే చక్షుషేశ్వరః

4-29-11
నలినీ నాలినీ నాసే గంధః సౌరభ ఉచ్యతే .
ఘ్రాణోఽవధూతో ముఖ్యాస్యం విపణో వాగ్రసవిద్రసః

4-29-12
ఆపణో వ్యవహారోఽత్ర చిత్రమంధో బహూదనం .
పితృహూర్దక్షిణః కర్ణ ఉత్తరో దేవహూః స్మృతః

4-29-13
ప్రవృత్తం చ నివృత్తం చ శాస్త్రం పంచాలసంజ్ఞితం .
పితృయానం దేవయానం శ్రోత్రాచ్ఛ్రుతధరాద్వ్రజేత్

4-29-14
ఆసురీ మేఢ్రమర్వాగ్ద్వార్వ్యవాయో గ్రామిణాం రతిః .
ఉపస్థో దుర్మదః ప్రోక్తో నిరృతిర్గుద ఉచ్యతే

4-29-15
వైశసం నరకం పాయుర్లుబ్ధకోఽన్ధౌ తు మే శృణు .
హస్తపాదౌ పుమాంస్తాభ్యాం యుక్తో యాతి కరోతి చ

4-29-16
అంతఃపురం చ హృదయం విషూచిర్మన ఉచ్యతే .
తత్ర మోహం ప్రసాదం వా హర్షం ప్రాప్నోతి తద్గుణైః

4-29-17
యథా యథా విక్రియతే గుణాక్తో వికరోతి వా .
తథా తథోపద్రష్టాఽఽత్మా తద్వృత్తీరనుకార్యతే

4-29-18
దేహో రథస్త్వింద్రియాశ్వః సంవత్సరరయోఽగతిః .
ద్వికర్మచక్రస్త్రిగుణధ్వజః పంచాసుబంధురః

4-29-19
మనోరశ్మిర్బుద్ధిసూతో హృన్నీడో ద్వంద్వకూబరః .
పంచేంద్రియార్థప్రక్షేపః సప్తధాతువరూథకః

4-29-20
ఆకూతిర్విక్రమో బాహ్యో మృగతృష్ణాం ప్రధావతి .
ఏకాదశేంద్రియచమూః పంచసూనా వినోదకృత్

4-29-21
సంవత్సరశ్చండవేగః కాలో యేనోపలక్షితః .
తస్యాహానీహ గంధర్వా గంధర్వ్యో రాత్రయః స్మృతాః .
హరంత్యాయుః పరిక్రాంత్యా షష్ట్యుత్తరశతత్రయం

4-29-22
కాలకన్యా జరా సాక్షాల్లోకస్తాం నాభినందతి .
స్వసారం జగృహే మృత్యుః క్షయాయ యవనేశ్వరః

4-29-23
ఆధయో వ్యాధయస్తస్య సైనికా యవనాశ్చరాః .
భూతోపసర్గాశురయః ప్రజ్వారో ద్వివిధో జ్వరః

4-29-24
ఏవం బహువిధైర్దుఃఖైర్దైవభూతాత్మసంభవైః .
క్లిశ్యమానః శతం వర్షం దేహే దేహీ తమోవృతః

4-29-25
ప్రాణేంద్రియమనోధర్మానాత్మన్యధ్యస్య నిర్గుణః .
శేతే కామలవాన్ ధ్యాయన్ మమాహమితి కర్మకృత్

4-29-26
యదాత్మానమవిజ్ఞాయ భగవంతం పరం గురుం .
పురుషస్తు విషజ్జేత గుణేషు ప్రకృతేః స్వదృక్

4-29-27
గుణాభిమానీ స తదా కర్మాణి కురుతేఽవశః .
శుక్లం కృష్ణం లోహితం వా యథా కర్మాభిజాయతే

4-29-28
శుక్లాత్ప్రకాశభూయిష్ఠాన్ లోకానాప్నోతి కర్హిచిత్ .
దుఃఖోదర్కాన్ క్రియాయాసాంస్తమః శోకోత్కటాన్ క్వచిత్

4-29-29
క్వచిత్పుమాన్ క్వచిచ్చ స్త్రీ క్వచిన్నోభయమంధధీః .
దేవో మనుష్యస్తిర్యగ్వా యథా కర్మగుణం భవః

4-29-30
క్షుత్పరీతో యథా దీనః సారమేయో గృహం గృహం .
చరన్ విందతి యద్దిష్టం దండమోదనమేవ వా

4-29-31
తథా కామాశయో జీవ ఉచ్చావచపథా భ్రమన్ .
ఉపర్యధో వా మధ్యే వా యాతి దిష్టం ప్రియాప్రియం

4-29-32
దుఃఖేష్వేకతరేణాపి దైవభూతాత్మహేతుషు .
జీవస్య న వ్యవచ్ఛేదః స్యాచ్చేత్తత్తత్ప్రతిక్రియా

4-29-33
యథా హి పురుషో భారం శిరసా గురుముద్వహన్ .
తం స్కంధేన స ఆధత్తే తథా సర్వాః ప్రతిక్రియాః

4-29-34
నైకాంతతః ప్రతీకారః కర్మణాం కర్మ కేవలం .
ద్వయం హ్యవిద్యోపసృతం స్వప్నే స్వప్న ఇవానఘ

4-29-35
అర్థే హ్యవిద్యమానేఽపి సంసృతిర్న నివర్తతే .
మనసా లింగరూపేణ స్వప్నే విచరతో యథా

4-29-36
అథాత్మనోఽర్థభూతస్య యతోఽనర్థపరంపరా .
సంసృతిస్తద్వ్యవచ్ఛేదో భక్త్యా పరమయా గురౌ

4-29-37
వాసుదేవే భగవతి భక్తియోగః సమాహితః .
సధ్రీచీనేన వైరాగ్యం జ్ఞానం చ జనయిష్యతి

4-29-38
సోఽచిరాదేవ రాజర్షే స్యాదచ్యుతకథాశ్రయః .
శృణ్వతః శ్రద్దధానస్య నిత్యదా స్యాదధీయతః

4-29-39
యత్ర భాగవతా రాజన్ సాధవో విశదాశయాః .
భగవద్గుణానుకథనశ్రవణవ్యగ్రచేతసః

4-29-40
తస్మిన్ మహన్ముఖరితా మధుభిచ్చరిత్ర-
పీయూషశేషసరితః పరితః స్రవంతి .
తా యే పిబంత్యవితృషో నృప గాఢకర్ణై-
స్తాన్ న స్పృశంత్యశనతృడ్భయశోకమోహాః

4-29-41
ఏతైరుపద్రుతో నిత్యం జీవలోకః స్వభావజైః .
న కరోతి హరేర్నూనం కథామృతనిధౌ రతిం

4-29-42
ప్రజాపతిపతిః సాక్షాద్భగవాన్ గిరిశో మనుః .
దక్షాదయః ప్రజాధ్యక్షా నైష్ఠికాః సనకాదయః

4-29-43
మరీచిరత్ర్యంగిరసౌ పులస్త్యః పులహః క్రతుః .
భృగుర్వసిష్ఠ ఇత్యేతే మదంతా బ్రహ్మవాదినః

4-29-44
అద్యాపి వాచస్పతయస్తపోవిద్యాసమాధిభిః .
పశ్యంతోఽపి న పశ్యంతి పశ్యంతం పరమేశ్వరం

4-29-45
శబ్దబ్రహ్మణి దుష్పారే చరంత ఉరు విస్తరే .
మంత్రలింగైర్వ్యవచ్ఛిన్నం భజంతో న విదుః పరం

4-29-46
(సర్వేషామేవ జంతూనాం సతతం దేహపోషణే .
అస్తి ప్రజ్ఞా సమాయత్తా కో విశేషస్తదా నృణాం
లబ్ధ్వేహాంతే మనుష్యత్వం హిత్వా దేహాద్యసద్గ్రహం .
ఆత్మసృత్యా విహాయేదం జీవాత్మా స విశిష్యతే
యదా యమనుగృహ్ణాతి భగవానాత్మభావితః .
స జహాతి మతిం లోకే వేదే చ పరినిష్ఠితాం

4-29-47
తస్మాత్కర్మసు బర్హిష్మన్నజ్ఞానాదర్థకాశిషు .
మార్థదృష్టిం కృథాః శ్రోత్రస్పర్శిష్వస్పృష్టవస్తుషు

4-29-48
స్వం లోకం న విదుస్తే వై యత్ర దేవో జనార్దనః .
ఆహుర్ధూమ్రధియో వేదం సకర్మకమతద్విదః

4-29-49
ఆస్తీర్య దర్భైః ప్రాగగ్రైః కార్త్స్న్యేన క్షితిమండలం .
స్తబ్ధో బృహద్వధాన్మానీ కర్మ నావైషి యత్పరం .
తత్కర్మ హరితోషం యత్సా విద్యా తన్మతిర్యయా

4-29-50
హరిర్దేహభృతామాత్మా స్వయం ప్రకృతిరీశ్వరః .
తత్పాదమూలం శరణం యతః క్షేమో నృణామిహ

4-29-51
స వై ప్రియతమశ్చాత్మా యతో న భయమణ్వపి .
ఇతి వేద స వై విద్వాన్ యో విద్వాన్ స గురుర్హరిః

4-29-52
నారద ఉవాచ
ప్రశ్న ఏవం హి సంఛిన్నో భవతః పురుషర్షభ .
అత్ర మే వదతో గుహ్యం నిశామయ సునిశ్చితం

4-29-53
క్షుద్రం చరం సుమనసాం శరణే మిథిత్వా
రక్తం షడంఘ్రిగణసామసు లుబ్ధకర్ణం .
అగ్రే వృకానసుతృపోఽవిగణయ్య యాంతం
పృష్ఠే మృగం మృగయలుబ్ధకబాణభిన్నం

4-29-54
అస్యార్థః - సుమనః సమధర్మణాం స్త్రీణాం శరణ
ఆశ్రమే పుష్పమధుగంధవత్క్షుద్రతమం కామ్యకర్మ-
విపాకజం కామసుఖలవం జైహ్వ్యౌపస్థ్యాది
విచిన్వంతం మిథునీభూయ తదభినివేశితమనసం
షడంఘ్రిగణసామగీతవదతిమనోహరవనితాది
జనాలాపేష్వతితరామతిప్రలోభితకర్ణమగ్రే
వృకయూథవదాత్మన ఆయుర్హరతోఽహోరాత్రాన్ తాన్
కాలలవవిశేషానవిగణయ్య గృహేషు విహరంతం
పృష్ఠత ఏవ పరోక్షమనుప్రవృత్తో లుబ్ధకః కృతాంతోఽన్తః
శరేణ యమిహ పరావిధ్యతి తమిమమాత్మానమహో
రాజన్ భిన్నహృదయం ద్రష్టుమర్హసీతి

4-29-55
స త్వం విచక్ష్య మృగచేష్టితమాత్మనోఽన్తశ్చిత్తం
నియచ్ఛ హృది కర్ణధునీం చ చిత్తే .
జహ్యంగనాశ్రమమసత్తమయూథగాథం
ప్రీణీహి హంసశరణం విరమ క్రమేణ

4-29-56
రాజోవాచ
శ్రుతమన్వీక్షితం బ్రహ్మన్ భగవాన్ యదభాషత .
నైతజ్జానంత్యుపాధ్యాయాః కిం న బ్రూయుర్విదుర్యది

4-29-57
సంశయోఽత్ర తు మే విప్ర సంఛిన్నస్తత్కృతో మహాన్ .
ఋషయోఽపి హి ముహ్యంతి యత్ర నేంద్రియవృత్తయః

4-29-58
కర్మాణ్యారభతే యేన పుమానిహ విహాయ తం .
అముత్రాన్యేన దేహేన జుష్టాని స యదశ్నుతే

4-29-59
ఇతి వేదవిదాం వాదః శ్రూయతే తత్ర తత్ర హ .
కర్మ యత్క్రియతే ప్రోక్తం పరోక్షం న ప్రకాశతే

4-29-60
నారద ఉవాచ
యేనైవారభతే కర్మ తేనైవాముత్ర తత్పుమాన్ .
భుంక్తే హ్యవ్యవధానేన లింగేన మనసా స్వయం

4-29-61
శయానమిమముత్సృజ్య శ్వసంతం పురుషో యథా .
కర్మాత్మన్యాహితం భుంక్తే తాదృశేనేతరేణ వా

4-29-62
మమైతే మనసా యద్యదసావహమితి బ్రువన్ .
గృహ్ణీయాత్తత్పుమాన్ రాద్ధం కర్మ యేన పునర్భవః

4-29-63
యథానుమీయతే చిత్తముభయైరింద్రియేహితైః .
ఏవం ప్రాగ్దేహజం కర్మ లక్ష్యతే చిత్తవృత్తిభిః

4-29-64
నానుభూతం క్వ చానేన దేహేనాదృష్టమశ్రుతం .
కదాచిదుపలభ్యేత యద్రూపం యాదృగాత్మని

4-29-65
తేనాస్య తాదృశం రాజన్ లింగినో దేహసంభవం .
శ్రద్ధత్స్వాననుభూతోఽర్థో న మనః స్ప్రష్టుమర్హతి

4-29-66
మన ఏవ మనుష్యస్య పూర్వరూపాణి శంసతి .
భవిష్యతశ్చ భద్రం తే తథైవ న భవిష్యతః

4-29-67
అదృష్టమశ్రుతం చాత్ర క్వచిన్మనసి దృశ్యతే .
యథా తథానుమంతవ్యం దేశకాలక్రియాశ్రయం

4-29-68
సర్వే క్రమానురోధేన మనసీంద్రియగోచరాః .
ఆయాంతి వర్గశో యాంతి సర్వే సమనసో జనాః

4-29-69
సత్త్వైకనిష్ఠే మనసి భగవత్పార్శ్వవర్తిని .
తమశ్చంద్రమసీవేదముపరజ్యావభాసతే

4-29-70
నాహం మమేతి భావోఽయం పురుషే వ్యవధీయతే .
యావద్బుద్ధిమనోఽక్షార్థగుణవ్యూహో హ్యనాదిమాన్

4-29-71
సుప్తిమూర్చ్ఛోపతాపేషు ప్రాణాయనవిఘాతతః .
నేహతేఽహమితి జ్ఞానం మృత్యుప్రజ్వారయోరపి

4-29-72
గర్భే బాల్యేఽప్యపౌష్కల్యాదేకాదశవిధం తదా .
లింగం న దృశ్యతే యూనః కుహ్వాం చంద్రమసో యథా

4-29-73
అర్థే హ్యవిద్యమానేఽపి సంసృతిర్న నివర్తతే .
ధ్యాయతో విషయానస్య స్వప్నేఽనర్థాగమో యథా

4-29-74
ఏవం పంచవిధం లింగం త్రివృత్షోడశవిస్తృతం .
ఏష చేతనయా యుక్తో జీవ ఇత్యభిధీయతే

4-29-75
అనేన పురుషో దేహానుపాదత్తే విముంచతి .
హర్షం శోకం భయం దుఃఖం సుఖం చానేన విందతి

4-29-76
(భక్తిః కృష్ణే దయా జీవేష్వకుంఠజ్ఞానమాత్మని .
యది స్యాదాత్మనో భూయాదపవర్గస్తు సంసృతేః
యథా తృణజలూకేయం నాపయాత్యపయాతి చ .
న త్యజేన్మ్రియమాణోఽపి ప్రాగ్దేహాభిమతిం జనః

4-29-77
యావదన్యం న విందేత వ్యవధానేన కర్మణాం .
మన ఏవ మనుష్యేంద్ర భూతానాం భవభావనం

4-29-78
యదాక్షైశ్చరితాన్ ధ్యాయన్ కర్మాణ్యాచినుతేఽసకృత్ .
సతి కర్మణ్యవిద్యాయాం బంధః కర్మణ్యనాత్మనః

4-29-79
అతస్తదపవాదార్థం భజ సర్వాత్మనా హరిం .
పశ్యంస్తదాత్మకం విశ్వం స్థిత్యుత్పత్త్యప్యయా యతః

4-29-80
మైత్రేయ ఉవాచ
భాగవతముఖ్యో భగవాన్ నారదో హంసయోర్గతిం .
ప్రదర్శ్య హ్యముమామంత్ర్య సిద్ధలోకం తతోఽగమత్

4-29-81
ప్రాచీనబర్హీ రాజర్షిః ప్రజాసర్గాభిరక్షణే .
ఆదిశ్య పుత్రానగమత్తపసే కపిలాశ్రమం

4-29-82
తత్రైకాగ్రమనా వీరో గోవిందచరణాంబుజం .
విముక్తసంగోఽనుభజన్ భక్త్యా తత్సామ్యతామగాత్

4-29-83
ఏతదధ్యాత్మపారోక్ష్యం గీతం దేవర్షిణానఘ .
యః శ్రావయేద్యః శృణుయాత్స లింగేన విముచ్యతే

4-29-84
ఏతన్ముకుందయశసా భువనం పునానం
దేవర్షివర్యముఖనిఃసృతమాత్మశౌచం .
యః కీర్త్యమానమధిగచ్ఛతి పారమేష్ఠ్యం
నాస్మిన్ భవే భ్రమతి ముక్తసమస్తబంధః

4-29-85
అధ్యాత్మపారోక్ష్యమిదం మయాధిగతమద్భుతం .
ఏవం స్త్రియాశ్రమః పుంసశ్ఛిన్నోఽముత్ర చ సంశయః

4-29-86
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం సంహితాయాం
చతుర్థస్కంధే ప్రాచీనబర్హిర్నారదసంవాదో నామైకోనత్రింశోఽధ్యాయః