అనుయుక్తాలు- పారిభాషికపదాలు : సర్గ లేదా సృష్టి భేదాలు
3-344-వ.
సర్గం లేదా సృష్టి భేదాలు
నవవిధ సృష్టి- - - త్రివిధ సృష్టి - - - - ద్వివిధ సృష్ఠి
| రెండు రకాల సృష్టి ద్వివిధ సర్గం | మూడు రకాల సృష్టి త్రివిధ సర్గం | |||
|---|---|---|---|---|
| ప్రాకృతములు | వైకృతములు | కాలము | ద్రవ్యము | గుణం |
తొమ్మిది రకాల సృష్ఠి
నవవిధ సర్గము
| ప్రాకృతములు | - | - | - | - | - | - | వైకృతములు | - | - |
| మహత్తు | అహంకారం | భూత | ఇంద్రియ | దేవ గణ | తామస గణ | - | స్థావరములు | తిర్యక్కులు | ఆర్వాక్ స్రోతము (నరులు) |
| ప్రాకృత సృష్టి | - | [ప్రకృతిలోని] భగవంతుని లీలావిలాసాలు. | - | - |
|---|---|---|---|---|
| ప్రథమ సర్గ | మహత్తత్త్వము | నారాయణుని సమీపంలో గుణ భేదాన్ని పొందుతుంది. | - | - |
| ద్వితీయ సర్గ | అహంకారతత్త్వము | ద్రవ్య జ్ఞాన క్రియాత్మక మైనది | - | - |
| తృతీయ సర్గ | భూత సృష్టి | పంచ భూతములు | (ఆకాశము, తేజస్సు, వాయువు, జలము, పృథివి) ; | పంచతన్మాత్రాల ద్రవ్యశక్తితో కూడినవి (శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రస, గంధములు) |
| చతుర్థ సర్గ | ఇంద్రియ సృష్టి | దశేంద్రియములు | (జ్ఞానేంద్రియములు అయిదు మరియు కర్మేంద్రియములు అయిదు) | {జ్ఞానేంద్రియములు (చర్మము, కన్నులు, చెవులు, నాలుక, ముక్కు); మరియు కర్మేంద్రియములు (వాక్కు, చేతులు, కాళ్ళు, పాయువు, ఉపస్థు)} |
| పంచమ సర్గ | దేవ గణము | దేవతా గణాలు; సాత్వికాహారం వలన పుట్టినవి, మనోమయమైనది | - | - |
| షష్ఠ సర్గ | తామస గణ | ఆవరణ విక్షేపాలు; ప్రాణిసమూహానికి అజ్ఞానకృతాలైనవి | - | - |
| వైకృత సృష్టి | - | -వికారములు కలిగిన భగవంతుని లీలా విలాసాలు | ||
| సప్తమ సర్గ | స్థావరములు; | అవ్యక్తమైన చైతన్యంతో తమోమయము లైనవి, ఎదుగుదల కలవి, సంచారము చేయ లేనివి | 1) వనస్పతులు | పూలు పూయకుండానే ఫలించేవి; రావి, మేడి, పనస, మఱ్ఱి మొదలైనవి |
| - | - | - | 2) ఓషధులు | పూచి ఫలించిన వెంటనే నశించునవి; వడ్లు, యవలు, పెసలు మొదలైనవి |
| - | - | - | 3) తీగెలు | పైకి ఎగబ్రాకటానికి అవకాశం లేనివి; మాలసి, మల్లే మొదలైనవి |
| - | - | - | 4) గట్టి బెరడు కలిగినవి | వెదుళ్ళు మొదలైనవి |
| - | - | - | 5) లతా విశేషాలు | నేలలో దృఢమైన వేళ్ళు గలిగి నేలపై బాగా విస్తరించేవి; దుబ్బులు, పొదలు; |
| - | - | - | 6) వృక్షాలు | పుష్పించి ఫలాలను ఇచ్చేవి; మామిడి మొదలైనవి |
| అష్టమ సర్గ | తిర్యక్కులు | (చైతన్యం సంచారము కలవి), రేపు అనే జ్ఞానం లేనివి, ఆహారం మొదలైన వాటి యందు మాత్రమే ఆసక్తి కలవి, వాసన చూసి తెలుసుకోగలవి, మనస్సులో పెద్దగా ఆలోచనలు చేయలేనివి | 1) భూచరములు | అ) చీలిన గిట్టలు కలవి; ఎద్దు, ఎనుము, మేక, జింక, పంది, ఒంటె, గురుపోతు, నల్లచారల దుప్పి, పొట్టేలు (తొమ్మిది). |
| - | - | - | - | ఇ) చీలని గిట్టలు కలవి; గాడిద, కంచరగాడిద, గుఱ్ఱము, గౌర మృగం, శరభ మృగం, చమరీ మృగం, (ఆరు) |
| - | - | - | - | ఉ) అయిదు వేళ్ళు కలవి; కుక్క, నక్క, తోడేలు, పులి, పిల్లి, కుందేలు, ఏదుపంది, సింహం, కోతి, ఏనుగు, తాబేలు, ఉడుము (పన్నెండు) |
| - | - | - | 2) జల చరాలు; | మొసలి మొదలైనవి. |
| - | - | - | 3) ఖేచరములు (పక్షులు); | రాబందు, గ్రద్ద, కొంగ, డేగ, తెల్లపిట్ట, గబ్బిలం, నెమలి, హంస, బెగ్గరు పక్షి, జక్కువ పక్షి, కాకి, గుడ్లగూబ మొదలైనవి |
| నవమ సర్గ | ఆర్వాక్ స్రోతము (నరులు) | రజోగుణంతో పురికొల్పబడునవి, కర్మలు చేయుటలో నేర్పు కలవి, దుఃఖంలో కూడా సుఖాన్ని కోరేవి. | - | - |
| దేవసర్గ | 1) విబుధులు | - | - | - |
| - | 2) పితృదేవతలు | - | - | - |
| - | 3) సురాదులు | - | - | - |
| - | 4) గంధర్వులు, అప్సరసలు | - | - | - |
| - | 5) యక్షులు, రాక్షసులు | - | - | - |
| - | 6) భూత, ప్రేత, పిశాచాలు | - | - | - |
| - | 7) సిద్ధ, చారణులు | - | - | - |
| - | 8) కిన్నర, కింపురుషులు | - | - | - |
| కుమార సర్గ | 9) కుమార సర్గ సనత్కుమార సర్గం | దైవత్వ, మానవత్వ సృష్టి, ప్రాకృత వైకృతముల రెంటి స్వభావం కలది; | సనకుడు; సనందనుడు; సనత్కుమారుడు; సనత్సుజాతుడు | - |